Θρυλικά έργα που άλλαξαν τη σύγχρονη Τέχνη

Είχε υπογράψει τον ουρανό ως έργο του. Έλεγε ότι το κενό τού ανήκει. Ότι τα έργα του είναι η στάχτη της Τέχνης του. Έργα του μεγαλοφυούς Υβ Κλάιν έρχονται στην Αθήνα ως μέρος μιας μεγάλης έκθεσης για τον Νεορεαλισμό στο Μουσείο Γουλανδρή.

Οκτώβριος του 2021, στο Λονδίνο, μια μέρα μετά τη θριαμβική πρεμιέρα του Δημήτρη Παπαϊωάννου στο Sadler’s Wells, συζητάμε για την τέχνη, πόσο πρέπει να έχει φορτίσεις και μηνύματα πολιτικά. «Τώρα που έχει απελευθερωθεί η τέχνη από τη θρησκεία δεν υπάρχει λόγος να προσκολληθεί στην πολιτική, ή στην ανάγκη του μηνύματος» μου απαντά. Και ανατρέχει στην αγαπημένη του Λόρι. «Η Λόρι Άντερσον λέει “ναι, καμιά φορά σαν καλλιτέχνης σχεδιάζω και ξανασχεδιάζω τα όρια της πολιτικής και της τέχνης, αλλά να σας πω κάτι; Χρειαζόμαστε μεγάλους μπλε πίνακες, σαν του Ιβ Κλάιν”».

Το απέραντο μπλε του Υβ Κλάιν, όπως παγκοσμίως αγαπήθηκε και διαμόρφωσε το δικό του νησί μέσα στον εικαστικό χάρτη, έρχεται στην Αθήνα από την επόμενη εβδομάδα, ως μέρος της έκθεσης που θα παρουσιάσει το Μουσείο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή με θέμα «Nouveau réalisme». Συγκεκριμένα, ανάμεσα στους καλλιτέχνες που θα δούμε έργα τους, ξεχωρίζουν τα μεγάλα μπλε του Yves Klein, κυρίως ανάγλυφα πορτρέτα και γλυπτά, με αναφορές στην Νίκη της Σαμοθράκης, την Αφροδίτη της Μήλου, αλλά και στον παιδικό του φίλο και συνοδοιπόρο Αrman.

Μπορεί κάποιοι να πιστεύουν ότι το μπλε ήταν μια αισθητική εμμονή του σημαντικού εκπροσώπου του βραχύβιου κινήματος που τάραξε τα νερά των Τεχνών από το 1960 ως το 1963 και που θεωρούσε ότι «τα έργα μου είναι στάχτες της Τέχνης μου». Φυσικά δεν ήταν μια απλή εμμονή. Ήταν το βασικό του μέσο.

Κατοχύρωσε το δικό του μπλε χρώμα

Οι μονοχρωμίες από νωρίς κυριάρχησαν στο έργο του -πορτοκαλί, ροζ, κίτρινο- όμως το χαρακτηριστικό μπλε του έγινε το κυτταρικό του αποτύπωμα. Τόσο ώστε πήρε το όνομα του: ΙΚΒ, International Klein Blue. Η σύνδεση με το μπλε σχεδόν αναπόφευκτα εδράζει στην παιδική του ηλικία, στη Νίκαια της Γαλλίας όπου μεγάλωσε μαζί με τους παππούδες του, με διαλλείματα που έμενε με τους καλλιτέχνες γονείς του στο Παρίσι. Στη Νίκαια κοιτούσε ξαπλωμένος τον ουρανό στην παραλία.

Το μπλε του ουρανού έγινε για τον Κλάιν κάτι σαν τον καμβά του, το μέσο έκφρασης και αποτύπωσης. «Υπέγραψα τον ουρανό» έλεγε, λες και ήταν δημιουργία από τα χέρια του. Μισούσε τα πουλιά «δημιουργούν τρύπες στο μεγαλύτερο δημιούργημά μου». Περήφανα έλεγε παντού «στα 19 μου δημιούργησα τον ουρανό».

Σε ηλικία 21 ετών, συνέθεσε την Συμφωνία «Monotone-Silence»: 20 λεπτά που ακούγεται μόνο μια νότα, η ρε μείζων και αμέσως μετά ακολουθούν 20 λεπτά σιγής. Παρουσιάστηκε ως περφόρμανς για πρώτη φορά το 1960, με την εμφάνιση δηλαδή του «Nouveau réalisme». Ηταν προκλητικός, με δηλώσεις που θα μπορούσαν αν τις έκανε άλλος θα τον θεωρούσαν μεγαλομανήή τρελό, αλλά γίνονταν αντιληπτές ως καλλιτεχνικές δονήσεις. Γοητευτικός, με μαύρη ζώνη στο τζούντο, υπερκινητικός, υπερπαραγωγικός, νάρκισσος. Δεν θα ήταν τόσο εκκεντρικός, δεν θα είχε τόση ανάγκη να τραβάει την προσοχή, να πρωτοπορεί και να προκαλεί αν δεν είχε μεγαλώσει με τους συγκεκριμένους γονείς.

Γυμνά γυναικεία σώματα ως πινέλα

Έβαζε το μπλε χρώμα του, ΙΒΚ, σε γυμνές γυναίκες και αυτές με το σώμα τους άφηναν το αποτύπωμά τους στον καμβά. Το έκανε ακόμα και παρουσία 100 ατόμων σε μια γκαλερί, όσο ο ίδιος παρακολουθούσε ή τις καθοδηγούσε ντυμένος με κοστούμι και γραβάτα. Έκανε τα σώματα τεράστια πινέλα για τη σειρά του «Anthropometry».

«Η μονοχρωμία είναι ένα είδος μοντέρνας αλχημείας που χρησιμοποιείται από τους ζωγράφους, γέννημα της έντασης του πειραματισμού. Βάπτισμα σε έναν χώρο ευρύτερο του άπειρου. Είναι ο μόνος φυσικός τρόπος ζωγραφικής που επιτρέπει πρόσβαση στο απόλυτο του πνεύματος. Τα μονόχρωμα έργα μου είναι τοπία ελευθερίας» έγραφε ο Κλάιν.

Το σώμα αλλά και η φύση γίνονταν εργαλεία της δουλειάς του. Δείτε μια χαρακτηριστική ιστορία: Έδεσε έναν καμβά στην οροφή της Citroen του και οδήγησε από το Παρίσι στη Νίκαια και μετά ξανά πίσω. Σε όλη τη διαδρομή έβρεχε. Έτσι, αιχμαλώτισε στον καμβά του το σημάδι της βροχής, καθώς ο αέρας ανακινούσε το νερό πάνω σε αυτόν. Η φύση έγινε όχι μόνο μούσα, αλλά κυριολεκτικά συνδημιουργός του.

Το 1962 δημιούργησε τη δική του Νίκη της Σαμοθράκης (καθαρό χρώμα και συνθετική ρητίνη σε γύψο) στο IΒΚ χρώμα του και σε περίπου 100 αντίτυπα. Στην ίδια λογική δημιούργησε την Αφροδίτη της Μήλου, ενώ έκανε αντίστοιχα μπλε γλυπτά για τους φίλους του και συνιδρυτές του Νεορεαλισμού  Arman, Martial Raysse και Claude Pascal. Αυτό του Arman θα παρουσιαστεί στην Αθήνα, στο Μουσείο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, μαζί με έργα του ίδιου του Arman στο πλαίσιο της έκθεσης που ανοίγει για το κοινό από τις 11 Ιανουαρίου. Το ανάγλυφο πορτρέτο Arman το ακολουθεί τις ελλείψεις των εμβληματικών ελληνικών, με κομμάτια του να λείπουν, σαν να βγήκε και αυτό από ανασκαφή.

Ξεπερνώντας τους γονείς του

Ο πατέρας του Φρεντ ήταν σημαντικός ζωγράφος της εποχής και είχε εκθέσει και στο Λονδίνο, ενώ η μητέρα του Μαρί Ρεϊμόντ επίσης εικαστικός, είχε κερδίσει το 1949 το Βραβείο Καντίνσκι. Σε ένα αυτοβιογραφικό του σημείωμα που είχε γράψει σε πρώτο πρόσωπο (το είχε κάνει αυτό και ο Φώτης Κόντογλου!) έγραφε: «μεγάλωσε ανάμεσα σε καλλιτέχνες και ζωγράφους και από την παιδική του ηλικία ένιωθε έλξη για τις τέχνες και κυρίως τη ζωγραφική. Αν και δεν είχε επαναστατικές τάσεις απέναντι στο περιβάλλον όπου μεγάλωσε, υπήρχε μια συγκεκριμένη ενόχληση που αναπτύχθηκε κατά την ενηλικίωσή του σε σχέση με τους ίδιους τους νόμους της σύνθεσης στην τέχνη και στη ζωγραφική -μια ελάχιστα καλυμμένη έλλειψη αληθινής ελευθερίας, προοπτικής, εύρους».

Την χρονιά που ο μητέρα του πήρε το βραβείο Καντίνσκι, το 1949, ο Ιβ παρουσίασε την πρώτη του σειρά με μονοχρωμίες στο Λονδίνο, πλάι στον χώρο όπου είχε νωρίτερα εκθέσει ο πατέρας του.

Το 1958, άδειασε εντελώς Galerie Iris Clert στο Παρίσι, την έβαψε λευκή και την παρουσίασε ως το επόμενο έργο του. Το κενό. 3.000 άνθρωποι έκλεισαν τους δρόμους γύρω από την αίθουσα τέχνης το βράδυ των εγκαινίων. Επενέβη η αστυνομία για να κρατήσει την τάξη στους ανυπόμονους επισκέπτες. Δυο χρόνια μετά, το 1960 έγινε ο ίδιος το έργο τέχνης, πηδώντας στο κενό.

Ένα πρωινό του Νοέμβρη η εφημερίδα του Παρισιού Journal du Dimanche κυκλοφόρησε με ένα ένθετο τετρασέλιδο με την εικόνα ενός άνδρα ντυμένου με κοστούμι να πηδά από τον δεύτερο όροφο, πάνω από έναν τσιμεντένιο πεζόδρομο. «A man in space» ήταν ο τίτλος. Ήταν ο Ιβ Κλάιν αυτός που πηδά, ενώ η σύζυγός του και οι φίλοι του με ένα τραμπολίνο που δεν διακρίνουμε φρόντισαν η πτώση του να είναι ανώδυνη. Στο στούντιο, η πτώση και η εικόνα του άδειου δρόμου ενσωματώθηκαν σε μια φωτογραφία που αποτύπωσαν οι Harry Shunk και János Kender.

Ο προφήτης των ΝFTs

Ακολούθησε μια ακόμα τομή. Την ίδια εποχή, ο Κλέιν έγινε ο προφήτης των NFTs. Κάλεσε υποψήφιους συλλέκτες να αγοράσουν αόρατες ζώνες του, με αντάλλαγμα μια ράβδο χρυσού για κάθε ζώνη. Κάθε συναλλαγή συνοδευόταν με μια απόδειξη, την οποία έπρεπε να κάψουν οι αγοραστές πάνω από τον Σηκουάνα. Μοναδικό. Μια συλλογή από τίποτα με την απόδειξη αφανισμένη. Στη συνέχεια ο Κλέιν θα πετούσε τον μισό χρυσό στον Σικουάνα.

Ο συλλέκτης Jacques Kugel αρνήθηκε να κάψει την απόδειξη. Αυτό το κομμάτι χαρτί με την υπογραφή του Κλέιν εκτέθηκε μεταξύ άλλων στο Centre Pompidou στο Παρίσι και στην Hayward Gallery στο London. Τελικά βγήκε σε δημοπρασία στους Sotheby’s και πουλήθηκε έναντι 1,2 εκατομμυρίων ευρώ!

Δυο χρόνια μετά, το 1962 πέθανε από μια σειρά καρδιακών προσβολών. Η πρώτη τον χτύπησε μέσα σε μια αίθουσα στο Φεστιβάλ των Καννών κατά την επίσημη προβολή της ταινίας «Mondo Cane».  Ακολούθησαν άλλες δυο και η Τρίτη, τον Ιούνιο ήταν η μοιραία. Ηταν μόλις 34 ετών. Αλλά είχε ζήσει και δημιουργήσει σαν για δέκα ζωές.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ι. ΑΝΕΣΤΗ – iefimerida.gr