Ιστορίες καταπίεσης και χειραφέτησης από το Ιράν έως τη Νορβηγία

Ο κινηματογράφος εμπνέεται από τη ζωή ή η ζωή ξεπερνά ακόμη και τα πιο νοσηρά σενάρια; Όσο το #ΜeΤoo φέρνει στη δημοσιότητα τις κραυγές χιλιάδων γυναικών και οι μελέτες δείχνουν αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας λόγω της πανδημίας, τα όρια ανάμεσα στη μυθοπλασία και στη σκληρή πραγματικότητα όχι μόνον είναι δυσδιάκριτα, σχεδόν δεν υπάρχουν, και τα περιστατικά εξακολουθούν να ευαισθητοποιούν τις κινηματογραφικές φωνές. Δεν είναι λίγες οι ταινίες που αναδεικνύουν με ευαισθησία και κριτική ματιά κάθε μορφή βίας, λεκτική, ψυχολογική, σεξουαλική, σωματική, με την πιο ακραία μορφή της, τη γυναικοκτονία, που προβληματίζει, μαζί με το #ΜeΤoo, τόσο έντονα και τη χώρα μας έπειτα από τις πρόσφατες αλλεπάλληλες δολοφονίες γυναικών.

Πώς προσεγγίζουν το φαινόμενο οι νέοι κινηματογραφιστές; Αναζητήσαμε τη ματιά τους σε ταινίες του 62ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, από όπου αντλήσαμε ιστορίες γυναικείας καταπίεσης και χειραφέτησης από νέους σκηνοθέτες που αφουγκράζονται τον παλμό της εποχής. Οι ταινίες τους καταγράφουν τη βία κατά των γυναικών, ανηλίκων και ενηλίκων, από οποιονδήποτε και από οπουδήποτε κι αν προέρχεται. Ακόμη και από τον ψηφιακό κόσμο, στον οποίο ταξιδεύουν καθημερινά εκατομμύρια ευάλωτοι νέοι αναζητώντας τη «δημοσιότητα» και την «ελευθερία» τους.

Στις κινηματογραφικές εκδοχές του φεστιβάλ, η βία δεν έχει ούτε γεωγραφικά, ούτε πολιτισμικά, ούτε ταξικά σύνορα. Τη συναντάμε σε κάθε γωνιά της Γης. Από το Ιράν έως τη Νορβηγία και από την Αίγυπτο έως το Κόσοβο. Σε oπισθοδρομικές κοινωνίες του Νότου, στον πολιτισμένο δυτικό κόσμο, σε κάθε ηλικιακή ομάδα, θρησκεία ή οικονομική τάξη, σε κάθε περιβάλλον, οικογενειακό, κοινωνικό, φιλικό, εργασιακό, σχολικό. Το σκηνοθετικό βλέμμα των δημιουργών πέρα από τη γυναικεία καταπίεση αναζητεί ταυτόχρονα την αντίσταση και την ενδυνάμωση των γυναικών μέσα από απαρχαιωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες.

Μια μορφή βίας κατά των γυναικών βρίσκεται στο πρόσωπο της Μίνα, η οποία παλεύει να βρει το δίκιο της απέναντι σ’ ένα αυταρχικό σύστημα του Ιράν, που την αντιμετωπίζει ως αόρατη. Στην ταινία των Μπεχτάς Σαναέχα και Μαριάμ Μογκαντάμ «Η μπαλάντα της λευκής αγελάδας» (Iράν, Γαλλία), που θα προβληθεί από τους «Νέους Ορίζοντες», η πρωταγωνίστρια αναζητεί την αλήθεια όταν μαθαίνει πως ο σύζυγός της δεν διέπραξε ποτέ το έγκλημα για το όποιο εκτελέστηκε από το καθεστώς. Στο κλασικό ιρανικό μωσαϊκό ενοχής και επανόρθωσης, η αλήθεια είναι πιο σύνθετη.

Η προσέγγιση του φαινομένου από νέους σκηνοθέτες που συμμετέχουν στο 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον του ευρωπαϊκού Βορρά κινείται η πρωταγωνίστρια της ταινίας «Γκριτ» του Ιτομγιε Σόιμερ Γκούτορμσεν (Νορβηγία), που θα προβληθεί στο τμήμα Film Forward – μια ενότητα με ριζοσπαστικές ταινίες, που φέτος αποκτά διαγωνιστικό χαρακτήρα. Η απόφαση της Γκριτ να «καταστρέψει τον καπιταλισμό και να τσακίσει την πατριαρχία» δεν γεννήθηκε από τη μια μέρα στην άλλη. Προέκυψε έπειτα από 17 χρόνια περιπλάνησης να κατακτήσει τη λάμψη του Χόλιγουντ και της εναλλακτικής σκηνής του Βερολίνου. Οταν επέστρεψε στην πατρίδα της, οι συμφοιτητές της ήταν πρώτα ονόματα στη θεατρική σκηνή του Οσλο κι εκείνη, άστεγη, πάλευε να δημιουργήσει μια ριζοσπαστική συλλογικότητα μέσα από μια underground θεατρική σκηνή. Το όνειρό της ήταν μόνο να γίνει ηθοποιός.

Η φιλοδοξία και οι προσπάθειες μιας γυναίκας να γίνει οικονομικά ανεξάρτητη δεν είναι καθόλου αυτονόητες στο οπισθοδρομικό πατριαρχικό χωριό του Κοσόβου όπου ζει. Στον αγώνα αυτών των κοινωνικά καταπιεσμένων γυναικών εστιάζει τον φακό της η Μπλέρτα Μπασόλι. Με την ταινία της «Η βασίλισσα της κυψέλης» στο τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια» ζουμάρει στη Φαχριγιέ –σύζυγο αγνοουμένου του πολέμου στο Κόσοβο– που παλεύει να ορθώσει το ανάστημά της απέναντι σε μια εχθρική κοινότητα, για να σταθεί οικονομικά στα πόδια της στήνοντας μια μικρή αγροτική επιχείρηση.

Η διπλή ζωή της Σουάντ

Από τον θαυμαστό ψηφιακό κόσμο αντλεί την κινηματογραφική ιστορία της η Αϊτέν Αμίν στην ταινία της «Σουάντ», που θα προβληθεί μέσα από την ενότητα «Γνωρίστε τους γείτονες». Στο συντηρητικό περιβάλλον της μικρής πόλης Zαγκαζίγκ στο Δέλτα του Νείλου, η 19χρονη Σουάντ ζει διπλή ζωή. Από τη μία, με καλυμμένο πρόσωπο για τα μάτια της οικογένειας και της κοινωνίας, από την άλλη, με εικονικές ερωτικές σχέσεις και την εμμονική εικόνα της στα σόσιαλ μίντια. Δύο παράλληλοι κόσμοι, εξίσου επικίνδυνοι, συντρίβονται από την εισβολή της σκληρής πραγματικότητας.

Μορφή βίας στην πιο σκληρή μορφή της είναι και το μπούλινγκ των εφήβων σε συνομηλίκους, ειδικά μέσα από τη διαρροή προσωπικών δεδομένων στο Ιντερνετ. Το κινηματογραφικό σενάριο που μας φέρνει η Ντίνα Ντούμα στην ενότητα «Ματιές στα Βαλκάνια» με την ταινία της «Κολλητές», μπαίνει στον σκοτεινό, περίπλοκο και βίαιο κόσμο της εφηβείας. Για τις ηρωίδες, δύο αχώριστες φίλες, όλα αλλάζουν όταν βιντεοσκοπούν και κοινοποιούν την ερωτική συνεύρεση του πιο δημοφιλούς κοριτσιού στο σχολείου με το αγόρι της. Βαλκανική ματιά και ταυτόχρονα παγκόσμια στη μάστιγα της δημόσιας έκθεσης μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που απασχολεί όσο ποτέ τις μέρες μας.

Γιώτα Μυρτσιώτη-kathimerini.gr