Η παράσταση-φαινόμενο για τη συμπερίληψη των Ρομά εκπαιδεύει και ψυχαγωγεί χωρίς να κουνάει το δάχτυλο, να χαϊδεύει αυτιά, να ηρωοποιεί, να κατευθύνει ή να αποπλανά

«Η πρώτη μου δουλειά ήταν καθαρίστρια, η δεύτερη ηθοποιός, εδώ, στη Στέγη», λέει μία από τους πέντε ερμηνευτές Ρομά καταγωγής που εδώ και λίγες ημέρες παίζουν, στο περίπου, τον εαυτό τους. Αφηγούνται προσωπικές τους ιστορίες. Η παράσταση «Romáland» δεν είναι συμβατική. Είναι θέατρο-ντοκιμαντέρ. Διαμορφώθηκε με τη συμμετοχή των Ρομά πρωταγωνιστών της με σκοπό να αναδειχθούν, αδιαμεσολάβητα, οι πολλαπλοί κοινωνικοί αποκλεισμοί που αντιμετωπίζουν και οι καθημερινές προσπάθειές τους να τους ξεπεράσουν.

Αν μπαίνεις ανυποψίαστος στην πλατεία της Κεντρικής Σκηνής της Στέγης, ίσως και να πιστεύεις ότι θα δεις κάτι βαρύ. Κι όντως, οι βιογραφίες των ηθοποιών δεν είναι πασπαλισμένες με ζάχαρη. Μιλούν για (στυγνές) δολοφονίες Ρομά από μπαλαμούς (όπως αποκαλούν τους μη-Ρομά στη γλώσσα τους). Για τη φυλακή, το εμπόριο παράνομων ψυχότροπων ουσιών, τους γάμους που δεν ήτανε να γίνουν. Για περιστατικά ρατσισμού, αστυνομικής και κρατικής βίας – αυτά είναι που γέννησαν την ιδέα για την παράσταση.

Γάμος άκλαυτος και λύπη αγέλαστη, όμως, δε γίνονται. Έχει Ταμτάκο και πλάκα η Romáland. Δεν σε βαραίνει παρότι τα θέματα που διαπραγματεύεται είναι βαριά. Φεύγεις πιο ελαφρύς από ό,τι ήσουν όταν μπήκες. Δεν ρομαντικοποιεί το παραμικρό κι όμως έχει λυρισμό.

Ακούγονται όμορφα τραγούδια: κατά τη διάρκειά της. Μια μπρουτάλ ερμηνεία του «Αγριολούλουδου» θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τον ωμό, ειλικρινή, αφτιασίδωτο τρόπο που κάποτε, το 1982, είπε η Nico το «All tomorrow’s parties», στην Preston Warehouse. Υπάρχουν και αφηγήσεις από την παιδική ηλικία των πρωταγωνιστών. Γέλια αυθόρμητα κι άλλοτε αυθόρμητα σχεδιασμένα.

Ας ασχοληθούμε για λίγο και με ό,τι δεν είναι η παράσταση. Καταρχήν, δεν είναι ατελείωτη. Κρατάει 85 λεπτά κι αυτά κυλούν νερό – δεν σε κουράζει. Ακόμη, δεν είναι ερασιτεχνική αν και σε αυτή συμμετέχουν μη-επαγγελματίες ηθοποιοί. Όλοι όσοι βρίσκονται στη σκηνή έχουν λόγο ύπαρξης πάνω της και το χάρισμα του να μιλούν γι’ αυτό που είναι χωρίς περιστροφές, χωρίς η ομιλία τους να προσπαθεί να μιμηθεί αυτή των μη-Ρομά ή των «αστών και γραμματιζούμενων».

Για το τέλος, ας πούμε πως πρόκειται για μια παράσταση που «είναι και δεν είναι» – για να παίξουμε με τη φράση με την οποία είθισται να ξεκινούν τα τσιγγάνικα παραμύθια. Διαρρηγνύει τον αόρατο τέταρτο τοίχο της μπούκας, θα μπορούσε να συμβαίνει στο καθιστικό ή την αυλή μας, ό,τι διαθέτει καθένας, γύρω από ένα τραπέζι. Δεν κουνάει το δάχτυλο, δεν χαϊδεύει αυτιά, δεν ηρωοποιεί, δεν κατευθύνει, δεν αποπλανά.

Το έργο «Romáland» εντάσσεται στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση για να επανατοποθετηθεί στον δημόσιο διάλογο η ανάγκη συμπερίληψης της κοινότητας των Ρομά. Την έρευνα, το κείμενο και τη σκηνοθεσία υπογράφουν από κοινού ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης. Παίζουν: Γιώργος Βιλανάκης, Θεοδοσία Γεωργοπούλου, Αβραάμ Γκουτζελούδης, Αγγελική Ευαγγελοπούλου και Μέλπω Σαΐνη. Οι παραστάσεις συνεχίζονται έως τις 26 Νοεμβρίου.

Παναγιώτης Κούστας-kathimerini.gr