Από τότε που χτίστηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ., αλλάζοντας χέρια από αυτοκρατορία σε αυτοκρατορία, η Αγία Σοφία έχει υπάρξει βυζαντινός καθεδρικός ναός, τζαμί υπό τους οθωμανούς και τελικά μουσείο, καθιστώντας την ένα από τα πιο δυνατά σύμβολα της αντιπαλότητας χριστιανών και μουσουλμάνων και πιο πρόσφατα της αφοσίωσης της Τουρκίας στο κοσμικό κράτος.

Τώρα ο Τούρκος πρόεδρος κάνει κινήσεις ώστε να κηρυχθεί η Αγία Σοφία λειτουργικό τζαμί για μία ακόμη φορά, εκπληρώνοντας ένα όνειρο δικό του, των υποστηρικτών του και συντηρητικών μουσουλμάνων πέρα από την Τουρκία – αλλά διακινδυνεύοντας να προκαλέσει διεθνή κατακραυγή.

Και μόνο η ιδέα της αμφισβήτησης της νομικής κατάστασης του μνημείου έχει οδηγήσει σε κλιμάκωση της έντασης με τον προαιώνιο αντίπαλο της Τουρκίας, την Ελλάδα, έχει αναστατώσει χριστιανούς ανά τον κόσμο και έχει προκαλέσει την απογοήτευση πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών από τον Αμερικανό ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο μέχρι των Ρώσο ορθόδοξο πατριάρχη Κύριλλο. Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Ερντογάν λένε ότι φέρνει στο προσκήνιο το θέμα της μετατροπής και πάλι της Αγίας Σοφίας σε τζαμί κάθε φορά που αντιμετωπίζει πολιτική κρίση, χρησιμοποιώντας το για να ενεργοποιήσει την εθνικιστική και θρησκευτική του βάση. Ωστόσο, δεδομένων των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο Ερντογάν μετά 18 χρόνια στην ηγεσία της Τουρκίας, ίσως υπάρχουν περισσότεροι λόγοι από κάθε άλλη φορά ώστε να πάρει κανείς στα σοβαρά τη σχετική συζήτηση. Εχοντας χάσει την Κωνσταντινούπολη στις περυσινές δημοτικές εκλογές, ο Τούρκος πρόεδρος παρακολουθεί τη συνεχιζόμενη υποχώρηση του κόμματός του στις δημοσκοπήσεις καθώς η πανδημία COVID-19 έπληξε την ήδη ευάλωτη οικονομία.

Στις 2 Ιουλίου τουρκικό διοικητικό δικαστήριο εξέτασε κατά πόσον θα πρέπει να μετατραπεί ξανά η Αγία Σοφία σε τζαμί και να ακυρωθεί διάταγμα που είχε εκδοθεί πριν από 80 χρόνια και ανακήρυσσε τον ναό μουσείο. Η δικαστική απόφαση θα ανακοινωθεί εντός των επόμενων δύο εβδομάδων και στη συνέχεια την τελική απόφαση θα την πάρει ο Ερντογάν. Για περισσότερα από 25 χρόνια από τότε που είχε εκλεγεί δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης ο Ερντογάν προσπαθεί να αφήσει τη σφραγίδα του στην αγαπημένη του πόλη. Αλλά είναι η Αγία Σοφία, μία από τις παλαιότερες και αρχιτεκτονικά μία από τους επιβλητικότερους καθεδρικούς, αυτή που κατέχει την πιο περίοπτη θέση στην ιστορική χερσόνησο.

Πολλοί στην Τουρκία αντιμετωπίζουν ολόκληρη τη συζήτηση ως πολιτικό παιχνίδι του Ερντογάν, καθώς πολλά πρώην μέλη του κόμματός του το έχουν εγκαταλείψει και έχουν σχηματίσει δικά τους κόμματα και προσπαθούν να κερδίσουν ένα τμήμα της συντηρητικής μουσουλμανικής βάσης. Ο Ερντογάν έχει μετατρέψει την Αγία Σοφία και σε εθνικιστικό ζήτημα, κατηγορώντας την Ελλάδα ότι εμπλέκεται σε εσωτερικές υποθέσεις της Τουρκίας και επιμένοντας ότι σέβεται τη νομοθεσία. «Εσείς διαχειρίζεστε την Τουρκία ή εμείς;», είπε ο Ερντογάν. Ο εθνικιστής κυβερνητικός του σύμμαχος του Ντεβλέτ Μπαχτσελί είχε δηλώσει την ίδια ημέρα πως «η Αγία Σοφία είναι το τζαμί της κατάκτησης του μουσουλμανικού τουρκικού έθνους. Αυτή η αλήθεια δεν θα αλλάξει». Ακόμη και ο Ερτουγκρούλ Γκουνάι, υπουργός Πολιτισμού του Ερντογάν για πέντε χρόνια, λέει ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας προκαλεί θόρυβο γύρω από την Αγία Σοφία για να δείξει ότι εξακολουθεί να είναι ο κυρίαρχος της Κωνσταντινούπολης παρά την εκλογική του ήττα.

Αντίδραση της ρωσικής Δούμας

Καθώς πλησιάζει η ημέρα της κρίσιμης απόφασης για το μέλλον της Αγίας Σοφίας, πληθαίνουν οι διεθνείς αντιδράσεις. Η ρωσική Δούμα εξέδωσε την Τρίτη διάγγελμα, με το οποίο καλεί την τουρκική Εθνοσυνέλευση να λάβει όλα τα δυνατά μέτρα ώστε να παραμείνει η εκκλησία μουσείο. Οι Ρώσοι βουλευτές καλούν τους Τούρκους ομολόγους τους να «μην αναθεωρήσουν την απόφαση του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, με την οποία για πολλά χρόνια μετατράπηκε η Αγία Σοφία σε σύμβολο ειρήνης και διαθρησκειακής ομόνοιας».

Προ ημερών, ο Αμερικανός ΥΠΕΞ είχε καλέσει τον Ερντογάν να διατηρήσει την Αγία Σοφία ως μουσείο, προσβάσιμο σε όλους. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος έχει προειδοποιήσει ότι η μετατροπή της σε τζαμί θα διαιρέσει χριστιανούς και μουσουλμάνους.

CARLOTTA GALL/THE NEW YORK TIMES