Το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελαιώνα Θηβών και οι ιστορίες των ανθρώπων που προσπαθούν να ξεκινήσουν μια νέα ζωή

Ο κάμπος που απλωνόταν, τα ανθισμένα λουλούδια, ο ήλιος που έκαιγε, οι φωνές και τα γέλια των συγκεντρωμένων στην αυλή του Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελαιώνα Θηβών (ΚΑΤΚΕΘ), δε σε έκαναν να νιώθεις ότι έχεις περάσει την πύλη μιας φυλακής.

Στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων ολοκληρώνονταν οι τελευταίες πρόβες για την θεατρική παράσταση που είχαν ετοιμάσει οι θεραπευόμενοι – κρατούμενοι. Οι προσκεκλημένοι με περιέργεια ρωτούσαν για το περιεχόμενο της παράστασης. Κανείς όμως δεν ήταν προετοιμασμένος για αυτό που επρόκειτο να ακολουθήσει.

Ένας από τους συμμετέχοντες ακούει τις φωνές. Βγαίνει έξω με απορημένο αλλά και χαρούμενο βλέμμα να δει, να γνωρίσει και να συστηθεί στο κοινό.

«Γεια, είμαι ο Κάιζερ, 135 μέρες καθαρός», λέει και συγκεντρώνει τα βλέμματα πάνω του. Είναι από τους καινούριους στο πρόγραμμα απεξάρτησης, μόλις τέσσερις μήνες που το ακολουθεί.

«Κάνω μία προσπάθεια για τον εαυτό μου, για το καλύτερο». Κάθε εβδομάδα παρακολουθεί μαθήματα ελληνικών και Ιστορίας. Έχει όρεξη για κουβέντα, παρατηρεί συνεχώς τους γύρω του και χρησιμοποιεί με προσοχή τις λέξεις που έχει μάθει, γιατί ακόμη δε νιώθει άνετα με τη γλώσσα.

Λίγα μέτρα πιο πέρα στέκεται ο Βασίλης, ο πρωταγωνιστής της παράστασης. Αγχωμένος και λιγομίλητος. Στις πλάτες του κουβαλά την προσπάθεια άλλων οχτώ κρατούμενων – θεραπευόμενων. Πριν από τρία χρόνια ξεκίνησαν μαζί να προετοιμάσουν μία παράσταση βασισμένη στα βιώματα τους.

Πρόκειται για ένα «στεγνό πρόγραμμα» απεξάρτησης, χωρίς υποκατάστατα δηλαδή, στο οποίο κρατούμενοι από διάφορες φυλακές της χώρας, εφόσον επιθυμούν μια αλλαγή στη ζωή τους, κάνουν αίτημα να ενταχθούν

Τα περιοριστικά μέτρα της πανδημίας όμως, ματαίωσαν δύο φορές την παρουσίαση της μέσα στο κατάστημα κράτησης. Στο διάστημα αυτό κάποιοι αποφυλακίστηκαν, κάποιοι παραιτήθηκαν ενώ άλλοι «έμπλεξαν» ξανά. Ο Βασίλης πια είναι ο μόνος που έμεινε από την αρχική ομάδα.

Στην παράσταση «Μέσα στην ελευθερία του έξω [εκ των έσω]» τον παρακολουθούμε να μιλά κυρίως με το σώμα του για την προσαρμογή, την άρνηση, τη μοναξιά, για το σκοτεινό τοπίο δηλαδή μίας σκληρής ζωής στη χρήση και τον εγκλεισμό.

Υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Στάθη Γράψα, καθοδηγητή του Εργαστηρίου Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων σε σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας, ο Βασίλης εκμεταλλεύεται κάθε σημείο του χώρου.

Χρησιμοποιεί ακόμη και το παράθυρο της αίθουσας, πηδά από αυτό και περπατά στον καταπράσινο κάμπο που εκτείνεται μπροστά του. Σε μία βιωματική αλλά και διαδραστική παράσταση καλεί το μουδιασμένο κοινό να σηκωθεί και να τον ακολουθήσει στη νέα του ζωή.

Ολοκληρώνοντας την δράση, δεσμεύεται ότι θα συνεχίσει να παλεύει και να αντιμετωπίζει με πείσμα όσες δυσκολίες έρθουν. «Πρέπει να προχωρήσουμε, ξέρω ότι θα μας ακολουθεί μία ταμπέλα. Θέλω όμως να ζήσω τη ζωή μου».

«Έχει και εμάς μαύρα κουτιά η ζωή μας. Μακάρι να είχαμε το θάρρος και τη λεβεντιά σας να βγάλουμε και εμείς τα μαύρα κουτιά της ζωής μας», λέει η πρώην εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου, που παρακολούθησε την παράσταση και εξήρε το θάρρος των συμμετεχόντων.

«Τους είδαμε να παίζουν τη ζωή τους, δεν ξέρω πόσοι από εμάς θα είχαν τη δύναμη και την αποφασιστικότητα να το κάνουν». Τον λόγο πήρε και ένας από τους κρατούμενους, που παρακολούθησαν την παράσταση. «Είμαστε άνθρωποι και εμείς, χάσαμε όμως κάποια στιγμή τον δρόμο μας. Δε θέλουμε πολλά, μόνο αγάπη και μία αγκαλιά».

Ο Βασίλης μπαινοβγαίνει στις φυλακές εδώ και 22 χρόνια. Αυτό το διάστημα έπαθε έμφραγμα, έκανε μία σοβαρή επέμβαση στην καρδιά και έχασε τον αδελφό του. Η ζωή του έμαθε, όπως λέει, να αρκείται στα λίγα, να μην αφήνει τίποτα να περάσει και να ξεπερνά δυσκολίες που θεωρούσε ότι δε μπορεί να αντιμετωπίσει.

«Κατάφερα να αγαπάω, να μοιράζομαι και να μη βλέπω εχθρούς. Στη χρήση έβαζα τον εαυτό μου στην απομόνωση, νόμιζα ότι οι άλλοι είναι λάθος και εγώ είμαι ο σωστός. Δεν ήμουν σε θέση να καταλάβω την εκμετάλλευση. Κυνηγούσα συνεχώς τα πολλά. Αυτά έφερναν όμως τα προβλήματα. Ήταν όλα ένα παραμυθάκι με τις γλύκες και τις πίκρες του», εξηγεί.

Σε λίγο καιρό θα αποφυλακιστεί. Δεν μετράει όμως τις μέρες αντίστροφα.

«Σκέφτομαι μόνο τις μέρες που είμαι καθαρός. Έχω συμπληρώσει 1819 και θα συνεχίσω», λέει με περηφάνια. «Αυτές είναι η περιουσία μου, το θέμα είναι να μην ξεχνάς για να μπορείς να πας παρακάτω».

Ο 44χρονος είναι ένας από τους 35 θεραπευόμενους κρατούμενους, που ακολουθεί το πρόγραμμα απεξάρτησης στο ΚΑΤΚΕΘ. Πρόκειται για ένα «στεγνό πρόγραμμα», χωρίς υποκατάστατα δηλαδή, στο οποίο κρατούμενοι από διάφορες φυλακές της χώρας, εφόσον επιθυμούν μια αλλαγή στη ζωή τους, κάνουν αίτημα να ενταχθούν.

Η πρώτη φάση του προγράμματος – δίμηνης διάρκειας – αποτελεί το στάδιο προετοιμασίας. Η δεύτερη φάση χαρακτηρίζεται μεταβατική και διαρκεί τουλάχιστον τέσσερις μήνες. Σε αυτήν ο κρατούμενος καλείται να απεκδυθεί αυτή την ταυτότητα και να μπει στο ρόλο του θεραπευόμενου.

Επιχειρεί, δηλαδή, να εμπιστευτεί το πρόγραμμα, τους θεραπευτές, την ομάδα και να τηρεί το θεραπευτικό συμβόλαιο που έχει υπογράψει. Ακολουθεί η τρίτη φάση της «κοινότητας», διάρκειας τουλάχιστον οχτώ μηνών. Εκεί, οι θεραπευόμενοι αυτοδιαχειριζονται τον χρόνο, τα υλικά και τα χρήματα τους, καθώς διαθέτουν κοινό ταμείο.

Χαρακτηριστικό αυτής της φάσης είναι η διαδικασία της μαγειρικής, καθώς το φαγητό δεν το παίρνουν έτοιμο όπως γίνεται στα προηγούμενα στάδια, αλλά τους δίνονται τα υλικά για να μαγειρέψουν μόνοι τους. Η τέταρτη και τελευταία φάση της θεραπείας, που διαρκεί το λιγότερο έναν χρόνο, γίνεται μετά την αποφυλάκιση σε μισθωμένο διαμέρισμα του φορέα υλοποίησης στην Αθήνα. Τους πρώτους δύο μήνες μάλιστα, οι θεραπευόμενοι είναι υποχρεωμένοι να μείνουν στον χώρο της επανένταξης. Απώτερος σκοπός να ξεκινήσουν μια νέα «καθαρή» ζωή με αυτονομία.

«Η απεξάρτηση όμως είναι μια περίεργη ιστορία», περιγράφει στην «Καθημερινή» ο ψυχίατρος και επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος, Νίκος Πλυτάς.

«Είναι λίγοι αυτοί που καταφέρνουν να ολοκληρώσουν και τις τέσσερις φάσεις. Αν για παράδειγμα έχουν περάσει από το πρόγραμμα 1000 άτομα, λιγότερα από 100 φτάνουν ως το τέλος. Αυτοί βέβαια που ολοκληρώνουν και την επανένταξη, δύσκολα θα υποτροπιάσουν. Ζήτημα να έχουμε σε 10% από αυτούς υποτροπή. Έχουν αντέξει το λιγότερο δύο χρόνια σε ένα άλλο πλαίσιο, οπότε είναι μια καλή αποσκευή για το μέλλον τους».

Πολλές φορές ο ίδιος έχει μεταφέρει θεραπευόμενους που αποφυλακίζονται και μεταβαίνουν στην επανένταξη. Η διαδρομή στο αυτοκίνητο συνήθως είναι βουβή. Προσπαθεί να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα τους. Αμήχανα αλλά και χαρούμενα. Μπερδεμένα αλλά και με περιέργεια. Μπροστά τους έχουν να διανύσουν ένα νέο ταξίδι. Όσο και αν το περιμένουν δε γνωρίζουν την έκβαση του. Πώς θα είναι; Τι θα γίνει; Θα τα καταφέρουν;

«Για μένα πάντως είναι μεγάλη μου χαρά να τους δω έξω και ακόμη μεγαλύτερη να μη τους ξαναδώ μέσα», καταλήγει ο κ. Πλυτάς.