Στις αρχές του 1962, ο Αμερικανός αστροναύτης Τζον Γκλεν ετοιμαζόταν για την ιστορική του πτήση σε τροχιά γύρω από τη Γη. Λίγες ημέρες πριν από την εκτόξευση, διαπίστωσε πως όλα τα απαραίτητα μαθηματικά δεδομένα που χρειαζόταν για να χαραχθεί η ασφαλής πορεία του είχαν υπολογιστεί από ένα καινούργιο απόκτημα της ΝASA: τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ανήσυχος, ο Γκλεν ζήτησε τα στοιχεία να διπλοελεγχθούν από ανθρώπινο χέρι. Οχι όμως οποιοδήποτε χέρι. Θα πετούσε μόνο αν τα «νούμερα» ήταν της Κάθριν Τζόνσον.

Η Αφροαμερικανίδα μαθηματικός, η οποία έφυγε πριν από λίγες ημέρες από τη ζωή σε ηλικία 101 ετών, έγραψε με πολλούς τρόπους Ιστορία· όχι απλώς ήταν παρούσα σε αρκετές από τις σπουδαιότερες στιγμές της NASA επί περίπου τρεις δεκαετίες, αλλά υπήρξε και καθοριστική. Κι ας ξεκίνησε σαν «κομπιούτερ που φορούσε φούστα». Ετσι είχε πει η ίδια η Τζόνσον για τον εαυτό της και στις υπόλοιπες γυναίκες του τμήματός της, οι οποίες είχαν για δουλειά τους μαθηματικούς υπολογισμούς, σε μια εποχή (1953-1958) που τα πάντα γίνονταν στο χέρι. Δεδομένα από τα μαύρα κουτιά αεροπλάνων, καθορισμοί της κατάλληλης γωνίας πτήσης, αντοχές υλικών, γενικότερα ό,τι χρειαζόταν ατελείωτη, ανιαρή αλλά απαραίτητη αριθμητική περνούσε από αυτές τις ανώνυμες ομάδες που συχνά αποτελούνταν αποκλειστικά από γυναίκες.

Η Κάθριν Τζόνσον ωστόσο δεν ήταν απλώς γρήγορη στην… πρόσθεση. Η ευφυΐα, ο μαθηματικός νους της, μαζί με τις εξαιρετικά χρήσιμες γνώσεις αναλυτικής γεωμετρίας, ξεχώρισαν γρήγορα και της επέτρεψαν να μεταπηδήσει σε ανώτερα κλιμάκια και να εργαστεί απευθείας στο τμήμα αεροναυπηγικής. Εκεί πολλά και διάφορα πέρασαν από τα χέρια της. Εναν χρόνο πριν από την πτήση του Τζον Γκλεν, η Τζόνσον υπολόγισε την τροχιά του Αλαν Σέπαρντ, του πρώτου Αμερικανού που εκτοξεύθηκε στο Διάστημα. Το 1969 ήταν μέλος της ομάδας που έστειλε τους πρώτους ανθρώπους στη Σελήνη με το Apollo 11. Στην αποτυχημένη αποστολή του Apollo 13, ένα δικής της έμπνευσης σύστημα προσανατολισμού βοήθησε το πλήρωμα να επιστρέψει πίσω με ασφάλεια. Κάπως έτσι, όταν η ίδια ζήτησε να λαμβάνει μέρος στις διευθυντικές συσκέψεις των διαστημικών αποστολών, πράγμα πρωτάκουστο για οποιαδήποτε γυναίκα έως τότε, κανείς δεν τόλμησε να της το αρνηθεί.

Παρ’ όλα αυτά, μέχρι σχετικά πρόσφατα, εκτός NASA, ελάχιστοι γνώριζαν το όνομα της Κάθριν Τζόνσον. To 2016 o Θίοντορ Μέλφι έκανε ταινία την ιστορία των Αφροαμερικανίδων μαθηματικών της υπηρεσίας Διαστήματος, με τίτλο «Αφανείς ηρωίδες» και κεντρικό πρόσωπο τον χαρακτήρα της Τζόνσον, την οποία υποδύθηκε η Ταράτζι Π. Χένσον. Το φιλμ κέρδισε τρεις οσκαρικές υποψηφιότητες, μεταξύ των οποίων και για την ερμηνεία της Χένσον· η τελευταία στάθηκε δίπλα δίπλα στη λαμπερή σκηνή με την 98χρονη μαθηματικό απολαμβάνοντας ένα θερμότατo standing ovation, κατά την τελετή απονομής του 2017.

Τους λόγους βέβαια της μέχρι τότε σχετικής «ανωνυμίας» μπορεί να τους φανταστεί εύκολα κανείς. Τα χρόνια της ανόδου και της καθιέρωσης της Τζόνσον στη NASA εκτείνονται (και) πριν από την εξάπλωση και τις κατακτήσεις των φεμινιστικών κινημάτων στην Αμερική. Οι γυναίκες στη NASA δεν αμείβονταν το ίδιο με τους άνδρες συναδέλφους, ούτε βέβαια είχαν την ανάλογη πρόσβαση στις θέσεις ευθύνης. Επιπλέον, η Τζόνσον ήταν Αφροαμερικανίδα. Οι διακρίσεις με τις χωριστές τουαλέτες, τις θέσεις σε χώρους εργασίας κ.ο.κ. βρίσκονταν ακόμα εν ισχύι. Τίποτα ωστόσο από αυτά δεν μπορούσε να πτοήσει την Τζόνσον, η οποία σε μεταγενέστερη συνέντευξή της δήλωσε πως ποτέ δεν ένιωσε να γίνονται πραγματικές διακρίσεις εις βάρος της. «Ημασταν όλοι τόσο τρομερά απασχολημένοι με τον όγκο της δουλειάς που είχαμε να βγάλουμε εκείνο τον καιρό, που δεν υπήρχε χρόνος για τέτοια ζητήματα», σημείωσε χαρακτηριστικά.

Οχι πάντως πως δεν ήταν συνηθισμένη σε κάτι τέτοια. Γεννημένη το 1918 στη Δυτική Βιρτζίνια, η μικρή Κάθριν έδειξε από νωρίς την κλίση της στους αριθμούς, ωστόσο για τα παιδιά Αφροαμερικανών το ντόπιο εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής έφτανε μόνο μέχρι την έκτη δημοτικού. Κάπως έτσι η οικογένεια μετακόμισε, με την Κάθριν να ξεκινάει το γυμνάσιο στα 10 και να το ολοκληρώνει στα 14 χρόνια της. Μόλις στα 15 βρισκόταν στο κολέγιο επιλέγοντας να μελετήσει οτιδήποτε είχε σχέση με τα μαθηματικά και φυσικά αριστεύοντας. Το 1940, αυτή και ακόμα δύο νεαροί υπήρξαν οι πρώτοι τρεις Αφροαμερικανοί που έγιναν δεκτοί στα μεταπτυχιακά προγράμματα του Πανεπιστημίου της Δυτικής Βιρτζίνια.

Εκείνο που τελικά έβαλε φραγμό στον ακαδημαϊκό της οίστρο δεν ήταν οι φυλετικές διακρίσεις αλλά η πρώτη της εγκυμοσύνη και η απόφαση να αφοσιωθεί στην οικογένεια. Επί μία δεκαετία δούλεψε ως δασκάλα, όμως το μικρόβιο των ανώτερων μαθηματικών μάλλον δεν την άφηνε να ησυχάσει. Ετσι, όταν άκουσε πως η NASA προσλαμβάνει μαύρες γυναίκες με εκπαίδευση στα μαθηματικά, έσπευσε. Τα πρώτα χρόνια της εκεί δούλεψε υπό την καθοδήγηση της Ντόροθι Βόουν (στην ταινία του Μέλφι την υποδύεται η Οκτάβια Σπένσερ) ως απλό «ανθρώπινο κομπιούτερ», με ωράρια που πολλές φορές έφταναν και τις 16 ώρες εργασίας την ημέρα.

Το παράδοξο ήταν πως τόσο εκείνη όσο και οι υπόλοιπες γυναίκες της ομάδας δεν είχαν στην πραγματικότητα ιδέα για το τελικό αποτέλεσμα της δουλειάς τους. «Ημασταν πρωτοπόροι της αεροναυπηγικής κι όμως έπρεπε να διαβάζουμε τις εφημερίδες για να καταλάβουμε τα επιτεύγματά μας», έχει δηλώσει σε συνέντευξή της η Τζόνσον. Η ίδια πάντως, όπως είπαμε, δεν έμεινε μόνο σε αυτή τη θέση. Στα 40 της, παντρεμένη πια με τον δεύτερο σύζυγό της –ο πρώτος πέθανε από καρκίνο– και με τρεις κόρες, άρχισε να δουλεύει με τα μεγάλα «παιδιά» της NASA και να ξεχωρίζει. Η αμερικανική υπηρεσία Διαστήματος ανακοίνωσε η ίδια τον θάνατό της την περασμένη εβδομάδα, χαρακτηρίζοντάς την «American Hero», ηρωίδα από αυτές τις αφανείς, που όμως βοήθησαν ώστε ο άνθρωπος να πάει λίγο ψηλότερα.

ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΧΑΡΜΠΗΣ-kathimerini.gr