Εάν η θερμοκρασία στον πλανήτη αυξηθεί πέραν του 1,5° Κελσίου, με άλλα λόγια εάν δεν τηρηθεί ο πιο φιλόδοξος στόχος της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, ενδέχεται να υπάρξουν αλλαγές που θα είναι «χωρίς επιστροφή» και θα πυροδοτήσουν καταστροφικές αλυσιδωτές αντιδράσεις, προειδοποιεί μελέτη που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη 8/9 στην επιστημονική επιθεώρηση Science.

Οι τρέχουσες θερμοκρασίες, ήδη σε άνοδο, απειλούν να πυροδοτήσουν πέντε τέτοιες αλλαγές, ιδίως στους παγετώνες της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας, προειδοποιούν οι συντάκτες της μελέτης, που κρίνουν πάντως ότι δεν είναι ήδη πολύ αργά για να αναληφθεί δράση.

«Για εμένα, αυτό θα άλλαζε το πρόσωπο του κόσμου – κυριολεκτικά, αν τον κοιτάς από το διάστημα», με την άνοδο του επιπέδου των ωκεανών και με την καταστροφή δασών, εξήγησε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Τιμ Λέντον, εκ των βασικών συγγραφέων της μελέτης.

Είχε υπογράψει την πρώτη μείζονα δημοσίευση για το ζήτημα το 2008.

Το «σημείο καμπής για το κλίμα» είναι «το κρίσιμο όριο πέρα από το οποίο ένα (κλιματικό) σύστημα αναδιοργανώνεται, συχνά βίαια και με αμετάκλητο τρόπο», βάσει του ορισμού της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ. Πρόκειται για φαινόμενα που πυροδοτούν, με ανεξάρτητο κι αναπόδραστο τρόπο, αλυσιδωτές αντιδράσεις.

Αν και οι αρχικές αναλύσεις εκτιμούσαν πως το όριο για αυτά τα φαινόμενα κυμαινόταν στο φάσμα μεταξύ των 3 και των 5 ° Κελσίου, η πρόοδος στις παρατηρήσεις, στα κλιματολογικά μοντέλα, καθώς και στην ανασύσταση των παλαιοκλιματικών συνθηκών, μείωσαν δραστικά τον υπολογισμό.

Η μελέτη που δημοσιεύεται στο Science αποτελεί σύνθεση 200 και πλέον επιστημονικών δημοσιεύσεων. Διεξήχθη για να προβλεφθούν με περισσότερη ακρίβεια τα όρια αυτών των «σημείων καμπής».

Οι συγγραφείς αναφέρονται σε εννιά μείζονα «σημεία καμπής» σε πλανητικό επίπεδο και επτά σε περιφερειακό επίπεδο, συνολικά 16.

Ανάμεσά τους, πέντε μπορεί να πυροδοτηθούν ακόμη και με τις σημερινές θερμοκρασίες, που έχουν αυξηθεί κατά 1,2 ° Κελσίου σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή: το λιώσιμο της κάλυψης πάγου στην Ανταρκτική και στη Γροιλανδία, η απότομη τήξη του περμαφρόστ, η διακοπή του φαινομένου της μεταφοράς θερμότητας στη θάλασσα του Λαμπραντόρ και η εξάλειψη των κοραλλιογενών φραγμάτων.

Αν η αύξηση της θερμοκρασίας φθάσει τον 1,5 ° Κελσίου άλλα τέσσερα σημεία θα περάσουν από την κατηγορία «ενδεχόμενα» σε αυτή των «πιθανών» και άλλα πέντε θα γίνουν επίσης «πιθανά», σύμφωνα με τη μελέτη.

«Σημείο κοινωνιολογικής καμπής»

Για τα στρώματα πάγου στη δυτική Ανταρκτική και στη Γροιλανδία, το ξεπέρασμα του σημείου καμπής, εκτιμούν οι επιστήμονες, θα προκαλέσει αύξηση του επιπέδου της θάλασσας κατά 10 μέτρα, αν και μπορεί να χρειαστούν εκατοντάδες χρόνια γι’ αυτό, σύμφωνα με τον Τιμ Λέντον του βρετανικού πανεπιστημίου του Έξετερ.

Αν και η καταστροφή των κοραλλιογενών φραγμάτων έχει ήδη αρχίσει, η άνοδος της θερμοκρασίας μπορεί να την κάνει οριστική, πλήττοντας 500 εκατ. ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτά.

Στη θάλασσα του Λαμπραντόρ, το φαινόμενο της μεταφοράς θερμότητας, που οδηγεί θερμό αέρα στην Ευρώπη, μπορεί να ανατραπεί, κάτι που θα σημάνει πολύ πιο βαρείς χειμώνες στη Γηραιά Ήπειρο, όπως κατά τη λεγόμενη μικρή εποχή των παγετώνων (αρχές 14ου-μέσα 19ου αιώνα).

Αν επιταχυνθεί η τήξη του περμαφρόστ, θα εκλυθούν τεράστιες ποσότητες αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και θα αλλάξουν δραματικά τα τοπία στη Ρωσία, στον Καναδά, στη Σκανδιναβία.

Με την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1,5 ° Κελσίου, ένα από τα σημαντικότερα θαλάσσια ρεύματα του Ατλαντικού (το Atlantic Meridional Overturning Circulation, ή AMOC ) θα διαταραχθεί και αν η θερμοκρασία αυξηθεί κατά 2 ° Κελσίου, το ίδιο θα συμβεί με τους μουσώνες στη δυτική Αφρική, στο Σαχέλ και στο δάσος του Αμαζονίου, που μπορεί κατά συνέπεια να μεταμορφωθεί σε σαβάνα.

Αυτές οι καταστροφικές συνέπειες εξαρτώνται από τη διάρκεια που θα έχει η αύξηση της θερμοκρασίας, σύμφωνα με άλλον έναν από τους συγγραφείς της μελέτης, τον Ντέιβιντ Άρμστρονγκ Μακέι: αν η αύξησή της 1,5 ° Κελσίου διαρκέσει 50 ή 60 χρόνια, ο πλανήτης θα ζήσει τα χειρότερα.

Όμως αυτά τα «σημεία καμπής» δεν επηρεάζουν αφ’ εαυτών την αύξηση της θερμοκρασίας, πρόσθεσε, εκτιμώντας πως η ανθρωπότητα μπορεί ακόμη να περιορίσει τις ζημιές. Ωστόσο παραμένει απαραίτητο «να μειώσουμε τις εκπομπές» των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου «το συντομότερο δυνατό», επέμεινε ο επιστήμονας.

Ο κ. Λέντον, από τους γνωστότερους ειδικούς για την κλιματική αλλαγή διεθνώς, θέλει να πιστεύει ότι η ιδέα του «σημείου καμπής» μπορεί να μεταφραστεί επίσης, θετικά σε αυτή την περίπτωση, και στον αγώνα εναντίον της κλιματικής κρίσης: μιλά για «σημείο κοινωνιολογικής καμπής», που θα ενθαρρύνει το πέρασμα στη δράση.

«Αυτό μου επιτρέπει να σηκώνομαι από το κρεβάτι το πρωί (…). Μπορούμε να αλλάξουμε, μπορούμε να μεταμορφώσουμε τον τρόπο ζωής μας; Βλέποντάς το συστημικά, αυτή η ιδέα, του σημείου καμπής, μάς προσφέρει μια αχτίδα ελπίδας».