«Τα κτίρια είναι ιστορίες», αναφέρει η MONUMENTA που συγκεντρώνει προφορικές μαρτυρίες γι’ αυτά. Έχοντας ήδη συλλέξει πολλές τέτοιες μαρτυρίες στο πλαίσιο των προγραμμάτων καταγραφής, τεκμηρίωσης και ανάδειξης κτιρίων του 19ου και του 20ού αιώνα στην Αθήνα, που η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία εκπόνησε από το 2013 έως το 2020, με αποκλειστικό δωρητή το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), στόχος πλέον είναι η συλλογή αυτή να διευρυνθεί.

Στο πλαίσιο αυτό, η MONUMENTA κάνει κάλεσμα σε όλους όσοι επιθυμούν να συμβάλλουν στην τεκμηρίωση των κτιρίων να δώσουν μια γραπτή ή προφορική συνέντευξη (στοιχεία επικοινωνίας 6973308857, info@monumenta.org).

«Τα κτίρια δεν αποτελούνται μόνο από υλικά δομής. Περιλαμβάνουν και άλλα υλικά, συνήθως άυλα, όπως ο λόγος και τα συναισθήματα των ανθρώπων που τα σχεδίασαν, τα κατασκεύασαν, τα κατοίκησαν, τα εγκατέλειψαν. Από εμάς μένει να τα αναζητήσουμε ώστε να αναδυθούν, με ζωντανό και αποκαλυπτικό τρόπο, όλες οι ιστορίες και μικροϊστορίες γύρω από τη “ζωή” των κτιρίων, των ιδιοκτητών τους, ακόμα και των ίδιων των πόλεων», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ειρήνη Γρατσία συντονίστρια της MONUMENTA, που εδώ και οκτώ χρόνια καταγράφει και μελετά τα κτίρια του 19ου και α’ μισού του 20ού αιώνα σε πόλεις και οικισμούς της Ελλάδας, συγκεντρώνοντας όλα τα παραπάνω.

Συστηματικό μεθοδολογικό εργαλείο στη διαδικασία της καταγραφής των κτιρίων και των ιστοριών τους, με απώτερο στόχο την τεκμηρίωση, την προστασία και την ανάδειξή τους, αποτέλεσαν οι προφορικές μαρτυρίες. «Έως σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 300 οργανωμένες βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις ή συνεντεύξεις που προέκυπταν κατά την επιτόπια έρευνα. Το υλικό που συγκεντρώθηκε είναι μοναδικό και σπάνιο. Καμιά άλλη πηγή δεν θα μπορούσε να το αποδώσει, καθώς η βιβλιογραφία είναι περιορισμένη και τα αρχεία σπανίζουν, ειδικά για τα κτίρια τα οποία δεν σχεδιάστηκαν από γνωστούς αρχιτέκτονες και αποτελούν το μεγαλύτερο αρχιτεκτονικό απόθεμα των πόλεων», συμπληρώνει η Ειρήνη Γρατσία, δίνοντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Η πολυκατοικία της λεωφόρου Κηφισίας 4 ξεκίνησε να κτίζεται το 1936. Το κτίριο, στην αρχική του φάση, περιλάμβανε το ισόγειο, στο οποίο λειτουργούσε το καφενείο “Παρθενών”, τον πρώτο όροφο και υπόγειο, στο οποίο είχε διαμορφωθεί πολεμικό καταφύγιο. Σε μεταγενέστερη χρονική περίοδο προστέθηκαν στο κτίριο δύο ακόμη όροφοι. Στο καφενείο “Παρθενών” του Ανδρέα Γλεντζάκη υπογράφτηκε, στις 27 Απριλίου 1941, η συνθήκη παράδοσης της Αθήνας και του Πειραιά στους Γερμανούς, 21 ημέρες μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα», επισημαίνει η συντονίστρια της MONUMENTA ως προς τις πληροφορίες που απέδωσε η συνέντευξη της Μαρίας Γλεντζάκη.

Εκτός από τις συνεντεύξεις, όμως, πολύ σημαντικά είναι και τα προσωπικά αρχεία που εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν, όπως για παράδειγμα το αρχείο του αρχιτέκτονα Γεωργίου Διαμαντόπουλου ο οποίος σχεδίασε πολλά νοσοκομεία, τράπεζες και κατοικίες τον Μεσοπόλεμο στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές -όπως για παράδειγμα το κτίριο στη συμβολή των οδών Λουκιανού και Χάρητος 15, ένα από τα πρωιμότερα δείγματα του μοντέρνου κινήματος, το οποίο κτίστηκε το 1929. Ανεκτίμητες είναι, εξάλλου, οι πληροφορίες από το αρχείο της κατασκευαστικής εταιρείας «Εργοληπτική» -την ταξινόμηση και συντήρηση του οποίου έχει αναλάβει η MONUMENTA-, που δημιούργησε ο πολιτικός μηχανικός Μόσχος Διαμαντόπουλος, αδελφός του Γεωργίου, για την οποία ο γνωστός αρχιτέκτονας σχεδίασε πολλά κτίρια.

Για τις συνεντεύξεις συντάχθηκε ειδικό ερωτηματολόγιο με πέντε βασικές θεματικές: βιογραφικά στοιχεία, ιστορία κτιρίου/κτιρίων, πληροφορίες για τη γειτονιά και τις υποδομές της, πληροφορίες για την πόλη και πληροφορίες για το φυσικό περιβάλλον του κτιρίου. Αναζητήθηκαν κυρίως άνθρωποι άνω των 65 ετών, δηλαδή όσοι έζησαν τις πόλεις και τα χωριά πριν τις εκτεταμένες κατεδαφίσεις της μεταπολεμικής περιόδου λόγω της ανοικοδόμησης και του φαινομένου της αντιπαροχής, που άλλαξαν ριζικά τη μορφή των περισσοτέρων ελληνικών πόλεων.

Οι συνεντεύξεις, που μέχρι σήμερα αφορούν κτίρια της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, του Πειραιά, της Καλαμάτας, του Ψυχικού, της Φιλοθέης, της Νέας Φιλαδέλφειας, του Καλάμου (Αττικής), της Σκιάθου, της Νάξου και της Σύρου, έχουν καταχωριστεί στο Αρχείο της MONUMENTA και ένα σημαντικό τμήμα αυτών έχει απομαγνητοφωνηθεί. Αποσπάσματα των συνεντεύξεων θα μπορούν να ακούν ή να διαβάζουν οι επισκέπτες της νέας ιστοσελίδας της MONUMENTA, που είναι υπό κατασκευή. Μικρές παρουσιάσεις τους έχουν αναστηθεί στο ιστολόγιο https://monumentakatagrafi.wordpress.com/