Μίλος Φόρμαν (Miloš Forman, 18 Φεβρουαρίου 1932 – 13 Απριλίου 2018): Ο βραβευμένος σκηνοθέτης των «Οι Έρωτες μιας Ξανθιάς», «Στη Φωλιά του Κούκου» και «Αμαντέους» υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νέου κύματος του τσεχοσλοβάκικου κινηματογράφου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Τάκης Σπυριδάκης: Ταλαντούχος και αντικομφορμιστής

Γεννήθηκε στο Κασλάβ της Τσεχοσλοβακίας (σημερινή Τσεχία) το 1932. Ο πατέρας του συνελήφθη κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής επειδή διένειμε απαγορευμένα βιβλία, ενώ η μητέρα του πέθανε στο Άουσβιτς το 1943.

Αντικαθεστωτικός, αναζήτησε αργότερα δημιουργική ελευθερία στις ΗΠΑ όταν η ΕΣΣΔ και οι σύμμαχοι της από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας εισέβαλαν στη χώρα για να τερματίσουν την Άνοιξη της Πράγας. Ο Φόρμαν που βρισκόταν στο Παρίσι απολύθηκε από το τσέχικο στούντιο για το οποίο εργαζόταν με την κατηγορία πως είχε φύγει παράνομα από τη χώρα και πήρε την απόφαση να μετακομίσει στη Νέα Υόρκη.

Ξεχώρισε με το «Black Peter» (1964) και την επόμενη χρονιά προτάθηκε για Όσκαρ Ξενόγλωσσης ταινίας με το «Οι Έρωτες μιας Ξανθιάς» (1965). Πρωτοποριακός και με καυστική αίσθηση του χιούμορ, ο Μίλος Φόρμαν μπορούσε να σατιρίσει πολιτικά και κοινωνικά στερεότυπα. Η ταινία «Η Φυγή» (Taking Off, 1971), μπορεί να ήταν εμπορική αποτυχία, αλλά κέρδισε τους κριτικούς και έγινε το αμερικανικό διαβατήριό του στη βιομηχανία.

Ο Φόρμαν σκηνοθέτησε αρκετές τσέχικες κωμωδίες στην Τσεχοσλοβακία τη δεκαετία του ’60, όπως «Οι Έρωτες Μιας Ξανθιάς» (1964), «Φωτιά… πυροσβέστες» και υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νέου κύματος του τσεχοσλοβάκικου κινηματογράφου που εκφράστηκαν κατά του καθεστώτος της πρώην Τσεχοσλοβακίας

«Στη Φωλιά του Κούκου»

Η αναγνώριση ήρθε το 1975 με το «Στη Φωλιά του Κούκου» (One Flew Over the Cuckoo’s Nest), που βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Κεν Κέισι (γραμμένο το 1962). Μέσα από την ιστορία ενός μικροκακοποιού (ο σπουδαίος Τζακ Νίκολσον) που εισάγεται σε ψυχιατρική κλινική για να αποφύγει την φυλακή, ο Φόρμαν κατακεραύνωσε τον ψυχιατρικό εγκλεισμό και τα μηδαμινά όρια ανεκτικότητας των δυτικών κοινωνιών. «Η Φωλιά Του Κούκου» κέρδισε 5 Όσκαρ το 1976.

Χίπις… και «Αμαντέους»

Το 1979 σκηνοθέτησε τον μουσικό χίπι-ύμνο «Hair», βασισμένο στο ομώνυμο δημοφιλές μιούζικαλ του Broadway, και το «Ragtime» (1981), την τελευταία κινηματογραφική εμφάνιση του Τζέιμς Κάγκνεϊ.

Το 1984 με το κινηματογραφικό κομψοτέχνημα «Amadeus» (από το θεατρικό του Πίτερ Σάφερ), ξεπέρασε τα όρια της μουσικής βιογραφίας και πρόσφερε ένα διαολεμένο σχόλιο για την καταστροφική διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας και τη σύγκρουση μετριότητας-ευφυΐας. Αψηφώντας τον ακαδημαϊσμό, το «Amadeus» με τις σαρωτικές ερμηνείες των Τομ Χαλς και Φ.Μάρεϊ Άμπραχαμ (Όσκαρ Α’ Αντρικού) θριάμβευσε με 8 βραβεία στην τελετή της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Ο Φόρμαν είχε δηλώσει για το θεατρικό έργο του Σάφερ πως: «Είχα δει ρωσικές και τσέχικες ταινίες για συνθέτες και ήταν εξαιρετικά βαρετές. Οι κομμουνιστές αγαπούν να κάνουν ταινίες για συνθέτες, επειδή συνθέτουν μουσική και δεν μιλούν για ανατρεπτικά πράγματα. Κι εκεί που καθόμουν στο θέατρο περιμένοντας να κοιμηθώ, ξαφνικά βλέπω αυτό το υπέροχο δράμα, το οποίο θα ήταν θαυμάσιο ακόμα κι αν δεν ήταν ο Μότσαρτ και ο Σαλιέρι…Έμεινα κολλημένος στο κάθισμα μέχρι το τέλος. Αμέσως μετά την παράσταση, συνάντησα τον Πίτερ Σάφερ και του είπα πως αν σκεφτεί ποτέ να το κάνει ταινία, θα με ενδιέφερε πολύ». Ο Φόρμαν, που ήταν πια Αμερικανός υπήκοος, επέστρεψε για το γύρισμα του «Amadeus» στην Τσεχοσλοβακία.

Το έργο του έχει πάντα για κεντρικό του θέμα την ταυτότητα και για κεντρικούς ήρωες ανθρώπους που προσπαθούν να βρουν τη θέση τους, τη φωνή τους και τη λογική τους μέσα σε αυτόν τον παράλογο κόσμο

Το 1989 έγραψε και σκηνοθέτησε το «Valmont» με τους Κόλιν Φερθ και Ανέτ Μπένινγκ, ταινία που έμεινε στη σκιά του «Επικίνδυνες Σχέσεις» του Στίβεν Φρίαρς, μιας και οι δυο βασίστηκαν στο επιστολικό μυθιστόρημα του Σαντερλό ντε Λακλό, και είχαν μόλις ένα χρόνο διαφορά στη διανομή τους.

Την τρίτη του υποψηφιότητα για Όσκαρ Σκηνοθεσίας την κέρδισε με το ανατρεπτικό «Υπόθεση Λάρι Φλιντ» το 1996, ενώ πιστός στις κινηματογραφικές βιογραφίες «ιδιαίτερων» καλλιτεχνών, επανήλθε το 1999 με το «Άνθρωπος στο Φεγγάρι». Η ταινία, εμπνευσμένη από τη ζωή του κωμικού Άντι Κάουφμαν, χάρισε στον Τζιμ Κάρεϊ έναν από τους καλύτερους ρόλους του και μία δεύτερη (σερί) Χρυσή Σφαίρα Α’ Αντρικού ρόλου.

Τελευταία ταινία του ήταν τελικά τα «Φαντάσματα του Γκόγια» το 2006, μία φροντισμένη και εντυπωσιακή παραγωγή για τη ζωή του Ισπανού ζωγράφου Φρανσίσκο ντε Γκόγια (1746-1828).