Οι άγνωστες ιστορίες και η πορεία του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης

«Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Βορείου Ελλάδος» το είχε αποκαλέσει ο αείμνηστος καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος. Και δεν είχε άδικο. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης κατέληγαν οι θησαυροί συγκλονιστικών ανασκαφών του περασμένου αιώνα από την Κομοτηνή, την Oλυνθο, το Δερβένι, τη Σίνδο, την Aκανθο, την Κατερίνη. Στο χρηματοκιβώτιό του φυλάχθηκαν τα πολύτιμα ευρήματα του τάφου της Βεργίνας, όπως η χρυσή λάρνακα με τα οστά και το χρυσό στεφάνι του Φιλίππου Β΄, που μετέφερε με μυστική αποστολή ο Ανδρόνικος τη νύχτα της 10ης Νοεμβρίου 1977. Στην αυλή του είχαν κατασκηνώσει οι υπάλληλοι του μουσείου για να προστατεύσουν τις αρχαιότητες, να αποκαταστήσουν τις ζημιές από τον καταστρεπτικό σεισμό της 20ής Ιουνίου 1978 και να προετοιμάσουν τη μεγάλη έκθεση «Αριστουργήματα της αρχαίας Μακεδονικής Μεταλλοτεχνίας» με πρωταγωνιστές τους θησαυρούς της Βεργίνας.

Γενέθλια έκθεση

Αυτά και πολλά άλλα γεγονότα συνθέτουν το άλμπουμ της 60χρονης διαδρομής του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, το οποίο όμως ξεκίνησε την πορεία του πολύ νωρίτερα, από το 1925 στο Γενί Τζαμί όπου φιλοξενήθηκε μέχρι το 1962. Είναι δύσκολο να υφάνεις τον σύνθετο ιστό της μνήμης, ωστόσο η γενέθλια έκθεση «60 χρόνια/60 στιγμές» με ισάριθμους σταθμούς της χρονογραμμής του, οπτικό και ηχητικό υλικό, κείμενα, φωτογραφίες και 274 αντικείμενα, είναι ένας εκθεσιακός άθλος. Οι διοργανωτές κατάφεραν με μια σύγχρονη εικαστική ματιά να συμπυκνώσουν σε δύο αίθουσες το εκτενές αφήγημά του, να μεταφέρουν τις περιπέτειές του μέσα στα ιστορικά γεγονότα του περασμένου αιώνα, στις εμβληματικές αρχαιολογικές και εικαστικές εκθέσεις (Προϊστορική Μακεδονία, Μέγας Αλέξανδρος, Γύζης, Τσαρούχης), να μας βουτήξουν στα άδυτα του μουσείου, στο «εργοτάξιο των συλλογών», και να συστήσουν το μουσείο στον ψηφιακό κόσμο. Περίπου 47.000 αρχαιολογικά αντικείμενα από τα 50.000 που φιλοξενούνται συνολικά στο μουσείο, φυλάσσονται στους υπόγειους αποθηκευτικούς του χώρους. Η συστηματική καταγραφή, ταξινόμηση, ταύτιση και ταυτοποίηση του αρχαιολογικού υλικού ξεκίνησε το 1973 υπό την επίβλεψη της Αικατερίνης Δεσποίνη. Σήμερα, σύγχρονα εργαστήρια συντήρησης και αρχαιομετρίας, συστήματα καταγραφής περιβαλλοντικού ελέγχου, κυλιόμενες ραφιέρες, μονάδες με γυάλινες συρόμενες πόρτες, μεταλλικές συστοιχίες υψηλής αντοχής και νομισματοθήκες διαφυλάσσουν και αναδεικνύουν το αρχαιολογικό υλικό, διευκολύνουν την επί τόπου μελέτη και εμπλουτίζουν διαρκώς θεματικές περιοδικές εκθέσεις.

Από τις αποθήκες βγήκαν τα 255 από τα 274 αντικείμενα της γενέθλιας έκθεσης από την οποία αντλήσαμε μικρές άγνωστες ιστορίες στην ξενάγησή μας από τη διευθύντρια του ΑΜΘ Αγγελική Κουκουβού. Mια ενότητα πολύτιμων αντικειμένων αποκαλύπτει το ηρωικό έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων να αποκρύψει 7.510 αντικείμενα στην έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Αγγεία και γλυπτά (248) συσκευάστηκαν σε ξυλοκιβώτια και θάφτηκαν σε ορύγματα στον περιβάλλοντα χώρο του Παλιού Αρχαιολογικού Μουσείου, ενώ πήλινα και μεταλλικά αντικείμενα (4.602) κρύφτηκαν κάτω από το δάπεδο του κτιρίου. Τα πολύτιμα (126 χρυσά και ασημένια) και 2.534 νομίσματα μεταφέρθηκαν με μυστική αποστολή από τον έφορο Ν. Κοτζιά στο νομισματοκοπείο και στο θησαυροφυλάκιο της Τράπεζας της Ελλάδος. Ξαναβγήκαν στο φως από τα ορύγματα το 1947-1951 και τα πολύτιμα επέστρεψαν οριστικά το 1967.

Με αφορμή την 60χρονη πορεία του, το μουσείο παρουσιάζει 274 αντικείμενα και τους εμβληματικούς σταθμούς της ιστορίας του

Το βιβλίο της Ευρώπης

Σε προθήκη της έκθεσης βγήκαν και τα κάρβουνα της ταφικής πυράς του Δερβενίου. Τα ευρήματα δεν έχουν τη λάμψη του χρυσού των Μακεδόνων αλλά οι άνθρακες του τάφου αποδείχθηκαν θησαυρός για τον Πάπυρο του Δερβενίου, το αρχαιότερο σωζόμενο βιβλίο της Ευρώπης που διατηρήθηκε χάρη στη μερική απανθράκωσή του στην πυρά του νεκρού. Τα κάρβουνα εκτίθενται ανάμεσα στις δύο στήλες πάνω στις οποίες είχε τοποθετηθεί η ταφή για την καύση.

Στις αποθήκες για συντήρηση ήταν και η αρχαιότερη «αφίσα», που είχε βρεθεί σε δεύτερη χρήση στο Ωδείο της Ρωμαϊκής Αγοράς Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μια εικονογραφημένη δημόσια πρόσκληση για μεγάλες ρωμαϊκές γιορτές (θηριομαχίες). Οι μαρμάρινες επιγραφές διαφήμιζαν το πρόγραμμα, τους χορηγούς και τα ποσά που διέθεταν, καλώντας τους πολίτες να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις ψυχαγωγίας. Τέσσερις «αφίσες» έχουν βρεθεί στη Ρωμαϊκή Αγορά. Οι τρεις αναφέρουν αγώνες της Θεσσαλονίκης, ενώ η «αφίσα» που εκτίθεται διαφήμιζε αντίστοιχες εκδηλώσεις στη Βέροια.

Τα γυάλινα πτηνόσχημα αγγεία από το ανατολικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης (1ος αιώνας) που παρουσιάζονται, είναι μερικά μόνο από τα δεκάδες πανομοιότυπα ευρήματα που φυλάσσονται στις αποθήκες. Κανένα από αυτά δεν έχει ακέραιη την ουρά του. Ολα είναι σπασμένα από την αρχαιότητα. Τα γυάλινα πτηνά ήταν συσκευασίες καλλυντικών. Στο σώμα τους αποθήκευαν σκόνη ή υγρά καλλωπισμού. Οι γυναίκες για να χρησιμοποιήσουν το περιεχόμενο έσπαζαν την ουρά του.

Κουτιά αποθήκευσης με χειρόγραφες σημειώσεις στημένα σαν εγκατάσταση δείχνουν τις μεθόδους οργάνωσης του παρελθόντος ενώ, ταυτόχρονα, συστήματα ψηφιακής τεχνολογίας μας προϊδεάζουν για το μουσείο του μέλλοντος. «Επανάσταση στη διαχείριση των συλλογών μας θα φέρει το CultureID, ένα από τα συγχρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά έργα που υλοποιούμε στο μουσείο και θα ολοκληρωθεί το 2025», εξηγεί η κ. Κουκουβού. Το έργο ενσωματώνει νέες τεχνολογίες όπως το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, Ανάλυση Μεγάλων Δεδομένων, Ρομποτική και Τεχνητή Νοημοσύνη. Τι σημαίνει αυτό; «Με ετικέτες RFID οι οποίες θα τοποθετηθούν στο σύνολο των αντικειμένων θα είναι εφικτός ο εντοπισμός, η πορεία μετακίνησης, η ψηφιακή τεκμηρίωση κάθε ευρήματος, συμβάλλοντας έτσι στη διαφύλαξη, στην προστασία, στην πρόσβαση του χρήστη καθώς και στην ανάπτυξη καινοτόμων προγραμμάτων (ψηφιακών ξεναγήσεων, εκπαιδευτικών δράσεων)».

Γιώτα Μυρτσιώτη-kathimerini.gr