Το πιο βαθύ σκοτάδι είναι λίγο πριν την αυγή, όπως λέγεται. Τα πράγματα είναι χωρίς αμφιβολία αρκετά σκοτεινά αυτή τη στιγμή. Οι πιο μεταδοτικές παραλλαγές του SARS-CoV-2 οι οποίες διασπείρονται από το Ηνωμένο Βασίλειο έως τη Νότια Αφρική θα επιδεινώσουν την πανδημία προτού ο μαζικός εμβολιασμός μπορέσει να βελτιώσει την κατάσταση.

Ρίξτε ωστόσο μια ματιά σε μερικά από τα νέα εμβόλια. Και μετά σκεφτείτε την αυγή που θα έλθει – όχι μόνο τις πρώτες “αχτίδες” του ήλιου τους επόμενους μήνες, αλλά και το έντονο φως των μελλοντικών ετών και δεκαετιών. Φαίνεται όλο και πιο πιθανό τα ίδια όπλα που θα χρησιμοποιήσουμε για να νικήσουμε την Covid-19 να μπορούν επίσης να εξουδετερώσουν ακόμη και τους πιο ζοφερούς “θεριστές” ανθρώπινων ζωών – συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου, που σκοτώνει σχεδόν 10 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως.

Η επιστημονική επανάσταση του mRNA

Τα πλέον υποσχόμενα εμβόλια κατά του Covid χρησιμοποιούν νουκλεϊκά οξέα που ονομάζονται messenger RNA (mRNA). Το ένα από αυτά προέρχεται από τη γερμανική εταιρεία BioNTech και την αμερικανική εταίρο της, Pfizer. Το άλλο προέρχεται από την αμερικανική εταιρεία Moderna (η αρχική ορθογραφία του ονόματός της ήταν ModeRNA, ενώ η συντομογραφία της είναι MRNA). Ακόμη ένα βρίσκεται καθ’ οδόν από την CureVac, η οποία εδρεύει επίσης στη Γερμανία.

Τα συνηθισμένα εμβόλια τείνουν να είναι αδρανοποιημένοι ή εξασθενημένοι ιοί οι οποίοι, όταν εγχέονται στο σώμα, διεγείρουν μια ανοσοαπόκριση που μπορεί αργότερα να προστατεύσει από τον ζωντανό παθογόνο παράγοντα. Ωστόσο, η διαδικασία λήψης τέτοιων εμβολίων απαιτεί διάφορες χημικές ουσίες και καλλιέργειες κυττάρων. Αυτό απαιτεί χρόνο και δημιουργεί κίνδυνο στο μεταξύ να υπάρξει μόλυνση.

Τα εμβόλια mRNA δεν έχουν τέτοια προβλήματα. Διδάσκουν στον ίδιο τον οργανισμό να φτιάχνει τις προσβλητικές πρωτεΐνες – σε αυτήν την περίπτωση, εκείνες που “τυλίγουν” το ιικό RNA του SARS-CoV-2. Στη συνέχεια, το ανοσοποιητικό σύστημα φωλιάζει μέσα σε αυτά τα αντιγόνα, εξασκούμενο για την ημέρα που οι ίδιες πρωτεΐνες θα εμφανιστούν έχοντας συνδεδεμένο πάνω τους τον κορονοϊό.

Εκεί ακριβώς βρίσκεται η μεγαλύτερη υπόσχεση του mRNA: μπορεί να καλέσει τα κύτταρα μας να παραγάγουν όποια πρωτεΐνη θέλουμε. Αυτό περιλαμβάνει τα αντιγόνα πολλών άλλων ασθενειών πλην της Covid-19.

Στην καθημερινή λειτουργία του, το mRNA παίρνει οδηγίες από το μοριακό ξάδελφό του, το DNA στους πυρήνες των κυττάρων μας. Αντιγράφονται έτσι τμήματα του γονιδιώματος, τα οποία το mRNA μεταφέρει στο κυτταρόπλασμα, όπου μικρά κυτταρικά εργοστάσια που ονομάζονται ριβοσώματα χρησιμοποιούν τις πληροφορίες για να παραγάγουν πρωτεΐνες.

Η BioNTech και η Moderna συντόμευσαν τη συγκεκριμένη διαδικασία, παρακάμπτοντας ολόκληρη την πολυπλόκαμη επιχείρηση στον πυρήνα με το DNA. Αντ’ αυτού, πρώτα καταλαβαίνουν ποια πρωτεΐνη θέλουν – για παράδειγμα, μια ακίδα στο “παλτό” γύρω από έναν ιό. Στη συνέχεια, εξετάζουν την ακολουθία των αμινοξέων τα οποία παράγουν αυτήν την πρωτεΐνη. Από αυτήν αντλούν τις ακριβείς οδηγίες που πρέπει να δώσει το mRNA.

Αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι σχετικά γρήγορη, γι’ αυτό χρειάστηκε λιγότερο από ένας χρόνος για να παραχθούν τα εμβόλια, ρυθμός ο οποίος προηγουμένως ήταν αδιανόητος. Είναι επίσης γενετικά ασφαλές – το mRNA δεν μπορεί να επιστρέψει στον πυρήνα και να εισαγάγει από λάθος γονίδια στο DNA μας.

Οι ερευνητές από τη δεκαετία του 1970 είχαν ενδείξεις ότι μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει αυτήν την τεχνική για να καταπολεμήσει κάθε είδους ασθένειες. Όπως όμως συμβαίνει συνήθως στην επιστήμη, χρειάζεται κανείς τεράστια χρηματικά ποσά, χρόνο και υπομονή για να διευθετήσει όλα τα ενδιάμεσα προβλήματα.

Μετά από μια δεκαετία ενθουσιασμού, το mRNA περιέπεσε ακαδημαϊκά σε δυσμένεια στη δεκαετία του 1990. Η πρόοδος φαινόταν να σταματά. Το κύριο εμπόδιο ήταν ότι η έγχυση mRNA σε ζώα προκαλούσε συχνά θανατηφόρα φλεγμονή.

Η πορεία της Katalin Kariko στην «έρημο»

Εκεί εισήλθε στην εξίδωση η Katalin Kariko – Ουγγαρέζα επιστήμονας η οποία μετανάστευσε στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980 και ηρωικά αφιέρωσε ολόκληρη την καριέρα της στο mRNA, παρά τα σχετικά “σκαμπανεβάσματα”. Τη δεκαετία του 1990, έχασε τη χρηματοδότησή της, υποβιβάστηκε, είδε μείωση στον μισθό της και υπέστη και άλλα πλήγματα. Ωστόσο, έμεινε προσκολλημένη σε αυτό. Στη συνέχεια, μετά από μια μάχη που έδωσε και η ίδια με τον καρκίνο, έκανε την κρίσιμη ανακάλυψη.

Στη δεκαετία του 2000, αυτή και ο ερευνητικός της συνεργάτης συνειδητοποίησαν ότι η αφαίρεση της ουριδίνης, ενός από τα “γράμματα” του mRNA, αρκούσε για την αποφυγή της φλεγμονής χωρίς να διακυβεύεται ο κώδικας. Τα ποντίκια έμειναν ζωντανά.

Η μελέτη της διαβάστηκε από έναν επιστήμονα στο Πανεπιστήμιο του Stanford, τον Derrick Rossi, ο οποίος αργότερα υπήρξε συνιδρυτής της Moderna. Υπέπεσε επίσης στην προσοχή των Ugur Sahin και Ozlem Tureci, δύο ογκολόγων που είναι σύζυγοι και συνιδρυτές της BioNTech. Εκείνοι έδωσαν άδεια στην τεχνολογία της Kariko και την προσέλαβαν. Από την αρχή, οι ίδιοι ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη θεραπεία του καρκίνου.

Τα σημερινά όπλα κατά του καρκίνου θα μοιάζουν κάποτε πρωτόγονα, όπως οι άξονες πυριτίου σε ένα χειρουργείο. Για να σκοτώσει κανείς έναν κακοήθη όγκο, γενικά τον πλήττει με ακτινοβολία ή χημικές ουσίες, καταστρέφοντας παράλληλα και πολλούς άλλους ιστούς κατά τη διαδικασία.

Πλέον οι επενδυτές δεν θα διστάζουν

Ο καλύτερος τρόπος για την καταπολέμηση του καρκίνου, όπως συνειδητοποίησαν οι Sahin και Tureci, είναι να αντιμετωπίζεται κάθε όγκος ως γενετικά μοναδικός και να εκπαιδεύεται το ανοσοποιητικό σύστημα του κάθε μεμονωμένου ασθενούς ενάντια στον συγκεκριμένο εχθρό. Μια τέλεια δουλειά για το mRNA. Βρίσκετε το αντιγόνο, παίρνετε το δακτυλικό του αποτύπωμα, αναστρέφετε τις κυτταρικές οδηγίες για να στοχεύσετε τον “ένοχο” και αφήνετε το σώμα να κάνει τα υπόλοιπα.

Ρίξτε μια ματιά στις έρευνες της Moderna και της BioNTech. Περιλαμβάνουν δοκιμές φαρμάκων για τη θεραπεία καρκίνων του μαστού, του προστάτη, του δέρματος, του παγκρέατος, του εγκεφάλου, του πνεύμονα και άλλων ιστών, καθώς και εμβόλια κατά κάθε είδους ασθένειας, από τη γρίπη έως εκείνη που προκαλεί ο ιός Ζίκα και τη λύσσα. Οι προοπτικές μοιάζουν καλές.

Η πρόοδος, βεβαίως, ήταν αργή. Μέρος της εξήγησης που δίνουν οι Sahin και Tureci είναι ότι οι επενδυτές σε αυτόν τον τομέα πρέπει να έχουν πολλά κεφάλαια και στη συνέχεια να περιμένουν περισσότερο από μια δεκαετία, πρώτα για τις κλινικές δοκιμές και στη συνέχεια για κανονιστικές εγκρίσεις. Στο παρελθόν, πολύ λίγοι είχαν ανάλογη διάθεση.

Η Covid-19 θα μπορούσε να εκτινάξει την ταχύτητα όλων αυτών των διαδικασιών. Η πανδημία οδήγησε σε ένα μεγάλο ντεμπούτο των εμβολίων mRNA και την οριστική απόδειξη της εγκυρότητας της ιδέας τους. Ήδη, υπάρχουν “ψίθυροι” για βραβείο Νόμπελ στην Kariko. Στο εξής, το mRNA δεν θα έχει κανένα πρόβλημα να λάβει χρήματα, προσοχή ή ενθουσιασμό – από επενδυτές, ρυθμιστικές αρχές και αξιωματούχους διαμόρφωσης πολιτικής.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η τελευταία αυτή φάση ανάπτυξης της συγκεκριμένης τεχνολογίας θα είναι εύκολη. Ωστόσο, σε αυτήν τη σκοτεινή ώρα, επιτρέπεται να απολαύσει κανείς το φως που αχνοφαίνεται στο βάθος του τούνελ.

Του Andreas Kluth – capital.gr/bloomberg-view