«Μπορεί ένας παραβάτης να είναι και ποιητής; Ένας κρατούμενος στοχαστής, άνθρωπος με ευαισθησίες, όνειρα, φόβους, ανησυχίες, όπως όλοι; Και μπορεί άραγε όλα αυτά να τα μετουσιώσει σε λογοτεχνία;». Τα ερωτήματα αυτά, που θέτουν οι υπεύθυνοι του εργαστηρίου δημιουργικής γραφής που λειτουργεί στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Νιγρίτας Σερρών έχουν μόνο μία απάντηση: πως μπορεί, σε βαθμό μάλιστα που να αξίζει τον έπαινο και τον θαυμασμό των ανθρώπων, που αν και έγκλειστοι βιώνουν ίσως μία από τις δημιουργικότερες περιόδους της μέχρι τώρα ζωής τους.

Αφορμή για την επικοινωνία με τους υπευθύνους του εργαστηρίου, τον Κωνσταντίνο Διώγο (Δρ. Ιστορίας – Φιλόλογο στο ΣΔΕ Νιγρίτας) και τη Μαρία Καλουπτσή (εκπαιδευτικό κοινωνικού γραμματισμού με Msc Δημιουργικής Γραφής), αλλά και τη διευθύντρια του ΣΔΕ Νιγρίτας Νεκταρία Τζιώρα αποτέλεσε μια ιδιαίτερη εκδήλωση που διοργανώθηκε στο επιβλητικό Ζινζιρλί τζαμί, στην πόλη των Σερρών.

Κείμενα πληγωμένων ανθρώπων, γεμάτα συναισθήματα

Σκοπός της εκδήλωσης ήταν η παρουσίαση της νέας ποιητικής συλλογής με τίτλο: «σχώρα με, ρε μάνα» των έγκλειστων μαθητών του ΣΔΕ Νιγρίτας, που συμμετείχαν στο εργαστήριο δημιουργικής γραφής τη σχολική χρονιά 2022 – 2023. Η εκδήλωση είχε ένα ιδιαίτερο συναισθηματικό βάρος. Αρκούσε κάποιος να διαβάσει την αφιέρωση της έκδοσης: «Αφιερωμένο σε όλες τις μάνες που έχουν παιδιά στις φυλακές», για να αντιληφθεί πως τα κείμενα που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο κρύβουν μέσα τους δύναμη ψυχής.

Είναι τα κείμενα του Δημήτρη, του Σπύρου, του Σαϊμίρ, του Έρβις, του Μηνά, του Σκουτ, του Σαΐντ, του Χαμίντ, του Ναντίρ, του Τσινεντού, του Κωνσταντίνου, του Ναμπίλ και του Χουσεΐν, της ομάδας δηλαδή του εργαστηρίου δημιουργικής γραφής για τη σχολική χρονιά που πέρασε. Είναι τα κείμενα ανθρώπων που κατάφεραν με κόπο και προσπάθεια να μιλήσουν για ό,τι τους πληγώνει, για ό,τι τους γεμίζει χαρά και ελπίδα, για τα λάθη τους, για τα όνειρά τους, για τους φόβους τους. Για συναισθήματα φανερά και απόκρυφα, που καθώς τα εξωτερικεύουν μέσα από τον γραπτό λόγο νιώθουν μια ανακούφιση και ταυτόχρονα χωρίς να το καταλαβαίνουν γίνονται συμμέτοχοι μιας θεραπευτικής διαδικασίας.

«Το πρόγραμμα δημιουργικής γραφής ξεκίνησε στο σχολείο μας την Άνοιξη του 2017», υπογραμμίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Νεκταρία Τζιώρα, «σε συνεργασία με το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Δημιουργική Γραφή του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με διευθυντή και επιστημονικά υπεύθυνο τον καθηγητή Τρ. Κωτόπουλο, και με την υποστήριξη συναδέλφων και εθελοντών υλοποιείται κάθε χρόνο. Το πρόγραμμα θεωρείται επιτυχημένο καθώς ετησίως γύρω στους 15 μαθητές του σχολείου, Έλληνες και αλλοδαποί, εκδηλώνουν ενδιαφέρον συμμετοχής και συνεργάζονται εβδομαδιαία στη διάρκεια της χρονιάς σε ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης, που τους επιτρέπει να εκφράζουν ελεύθερα τον συναισθηματικό τους κόσμο και, όπως μας έχουν πει κάποιοι από τους συμμετέχοντες, να ανακαλύπτουν για πρώτη φορά πτυχές του εαυτού τους και ταλέντα, που δεν γνώριζαν ότι είχαν».

Μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή και στη μάθηση

Το ΣΔΕ του σωφρονιστικού καταστήματος Νιγρίτας ξεκίνησε τη λειτουργία του το σχολικό έτος 2016 – 2017 και είναι ένα από τα 12 ΣΔΕ που λειτουργούν ως σήμερα σε σωφρονιστικά καταστήματα. Η φοίτηση διαρκεί δυο χρόνια και το απολυτήριό του είναι ισότιμο με αυτό του γυμνασίου. Κάθε χρόνο περίπου 100 κρατούμενοι παρακολουθούν μαθήματα στο σχολείο. Οι μαθητές, σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας των ΣΔΕ, παρακολουθούν μαθήματα ελληνικών, αγγλικών, Η/Υ, αριθμητικής, περιβάλλοντος, εικαστικών, φυσικών και κοινωνικών επιστημών, ενώ συμμετέχουν σε διαθεματικά σχέδια δράσης.

«Στόχοι της εκπαίδευσης στη φυλακή», όπως επισημαίνει η κ. Τζιώρα «είναι: η μείωση των συνεπειών του εγκλεισμού και η ύπαρξη δημιουργικού χρόνου, η επανασύνδεση με την εκπαιδευτική διαδικασία, η βελτίωση και πιστοποίηση γνώσεων και δεξιοτήτων, η βελτίωση της αυτοεκτίμησης, η προετοιμασία για τη ζωή μετά τη φυλακή, η μείωση της υποτροπής και η απόκτηση προοπτικών απασχόλησης».

Πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί συνολικά πέντε συλλογικά έργα των έγκλειστων εκπαιδευομένων. «Η φετινή έκδοση περιλαμβάνει τους καρπούς του εργαστηρίου δημιουργικής γραφής από την περσινή σχολική χρονιά καθώς δεν είναι τόσο εύκολο να βρίσκονται τα χρήματα που απαιτούνται για τις εκδόσεις» υπογραμμίζει η διευθύντρια του ΣΔΕ και συμπληρώνει: «η εξωστρέφεια και οι συνεργασίες με πρόσωπα και φορείς της κοινωνίας είναι αναγκαία για την προώθηση των στόχων του σχολείου καθώς ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στον δρόμο της κοινωνικής και επαγγελματικής επανένταξης είναι τα κοινωνικά στερεότυπα».

Τα οφέλη της δημιουργικής γραφής

Η δημιουργική γραφή ως καλλιτεχνική μορφή αυτοέκφρασης συμβάλλει στην ανασυγκρότηση μιας θετικής ταυτότητας για ανθρώπους που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Επιπλέον, βοηθά στην ανακούφιση από το υψηλό επίπεδο άγχους και των αρνητικών συναισθημάτων λόγω του εγκλεισμού καθώς και στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της συνεργατικότητας, που βοηθούν με τη σειρά τους στην καλλιέργεια δεξιοτήτων επικοινωνίας και την ανάληψη στάσης ευθύνης.

«Μέσα από την ποιητική δημιουργία, οι μαθητές μας», λέεις το ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Καλουπτσή, «έρχονται αντιμέτωποι με τα κατάβαθα της ψυχής τους, αντιμετωπίζουν τους “ δαίμονές” τους, κυρίως τα ναρκωτικά, την παραβατικότητα και τις σχέσεις τους με τον έξω κόσμο και το οικογενειακό περιβάλλον, θέματα που επανέρχονται συνεχώς στα κείμενά τους. Εκφράζουν την αλήθεια τους μέσα από τα ποιήματα, δημιουργούν ένα νέο συμβόλαιο με τον εαυτό τους και υπόσχονται να αλλάξουν ζωή. Η κραυγή τους για μια δεύτερη ευκαιρία είναι και ειλικρινής και εκκωφαντική. Όλοι αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία. Η παιδεία είναι γι’ αυτούς ένα πρώτο εισιτήριο για μια νέα ζωή. Το δεύτερο εισιτήριο όμως πρέπει να το δώσει η κοινωνία, με τον τρόπο που θα τους αντιμετωπίσει και θα τους δεχτεί πίσω».

«Φέτος», συνεχίζει η διευθύντρια του ΣΔΕ, «το εργαστήρι μας ήταν ιδιαίτερα δημιουργικό. Ξεχωρίζω τη συμμετοχή μας στο 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Σερρών. Αξίζει επίσης να τονιστεί ότι το ποίημα “ Πατέρας” ενός μαθητή μας πήρε το 2ο βραβείο στον 23ο λογοτεχνικό διαγωνισμό της Εταιρείας Τεχνών Επιστήμης και Πολιτισμού Κερατσινίου, ενώ δύο ακόμη ποιήματα μαθητών μας πήραν έπαινο στον ίδιο διαγωνισμό».

Κ. Διώγος: Δεν αντιμετωπίζουμε τους μαθητές μας ως εγκληματίες

«Βασική αρχή για όλους τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουμε στο ΣΔΕ Νιγρίτας», τονίζει ο Δρ. Κωνσταντίνος Διώγος, «είναι πως δεν αντιμετωπίζουμε τους μαθητές μας ως εγκληματίες, αλλά ως ανθρώπους με τεράστιο θετικό κεφάλαιο, που για διάφορους λόγους -κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς ή προσωπικούς δεν μπόρεσαν να το αξιοποιήσουν. Επομένως, μέσα από τις δράσεις μας προσπαθούμε να τους βοηθήσουμε να ανακαλύψουν το ξεχασμένο αυτό κεφάλαιο και να το χρησιμοποιήσουν για τον θετικό μετασχηματισμό της προσωπικότητάς τους. Η δημιουργική γραφή αποτελεί παράθυρο ελευθερίας και προσωπικής έκφρασης για τους έγκλειστους μαθητές, τονώνει την εμπιστοσύνη, την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση. Έτσι, γίνεται εργαλείο αυτοβελτίωσης και εντέλει συμβάλλει στον σωφρονισμό του μαθητή».

Πέρα όμως από το λογοτεχνικό αποτέλεσμα των ποιημάτων, το οποίο πραγματικά εκπλήσσει τον αναγνώστη που θα αποφασίσει όχι απλώς να διαβάσει τα ποιητικά έργα των μαθητών, αλλά να εμβαθύνει σε αυτά, η δημιουργική γραφή μετασχηματίζεται σε μια θεραπευτική πράξη.

«Όταν η κοινωνία διαβάζει τα ποιήματα των φυλακισμένων, αντιλαμβάνεται πως έχει να κάνει με ανθρώπους με συναισθηματικό πλούτο. Και έτσι, σιγά σιγά, το στερεότυπο του εγκληματία καταρρίπτεται και μαζί καταρρίπτεται και το στίγμα. Αυτή η “ ανεξίτηλη ποινή” είναι και το μεγαλύτερο βάρος που αντιμετωπίζουν οι μαθητές μας, όταν αποφυλακίζονται. Η ποίηση, λοιπόν, εκτός από θεραπεία, γίνεται εργαλείο επανένταξης, που είναι και ο υπέρτατος στόχος του σχολείου στη φυλακή» καταλήγει εύστοχα ο κ. Διώγος.