Δύο άνθρωποι της Τέχνης μιλούν για την αγάπη στα χρόνια της ψηφιακής ζωής

Με αφορμή την έκθεση «Ο έρωτας στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας» στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης απευθυνθήκαμε σε δύο ανθρώπους της τέχνης: στην εποχή της ψηφιακής πραγματικότητας και της έκφρασης συναισθημάτων μέσω του Ιnstagram, του TikTok και του YouTube τι περιθώρια αφήνουμε για να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε; Πώς προσδιορίζεται ο έρωτας στην κοινωνική δικτύωση;

Πάνος Γιαννικόπουλος, συνεπιμελητής της έκθεσης «This Current Between Us» στο ιστορικό εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Νέο Φάληρο

Η αγάπη ξεγλιστρά από τους αλγόριθμους

Η αγάπη και ο έρωτας επιμένουν στους δικτυωμένους χώρους που κατοικούμε. Αλλάζουν χώρο, χάνουν και ξαναβρίσκουν την υλικότητα και την απτότητά τους. Συνεχίζουν να εμφανίζονται, να διαχέονται, να μεγαλώνουν και έπειτα να διαλύονται. Οι τεχνολογίες σύνδεσης όπως το Instagram, το TikTok και το ΥouΤube αναπαράγουν, αναδιοργανώνουν ενώ κάποιες φορές φαντάζονται ξανά τα κυρίαρχα μοντέλα συναισθηματικής διαχείρισης και τις τελετουργίες οικειότητας. Οι δομές εξουσίας και ελέγχου προσαρμόζονται, αλλά το ίδιο μπορούμε να πούμε ότι συμβαίνει και με τις μορφές αντίστασης σε αυτές.

Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης – ας τις σκεφτούμε ως βιοπολιτικές εφαρμογές – βρίσκονται εντός της αγοράς και κινούνται στο πλαίσιο της συναισθηματικής εμπορευματοποίησης προσδιορίζοντας και αλλάζοντας τις σχεσιακές υποδομές.

Το τεχνολογικό περίβλημα ενεργοποιείται όμως, όχι σε έναν κενό χώρο, αλλά σε μια υπάρχουσα συνθήκη εμπορευματοποίησης, επιταχύνοντας απλά τα αποτελέσματά της. Την ίδια στιγμή τα όρια του ανθρώπινου σώματος αλλάζουν δίνοντας άλλες δυνατότητες διαχείρισης. Ενώ κάνουν εμφανή την υπάρχουσα αντικειμενοποίηση των σωμάτων, τις απαγορεύσεις και τις υπαγορεύσεις τους, παρέχουν δυνατότητες αντιστροφής και επανοικειοποίησης με άλλους όρους.

Η ανασφάλεια και η ευαλωτότητα της ανθρώπινης (ίσως και μη) ύπαρξης μπροστά στα ερωτικά συναισθήματα παραμένουν πάντως με ή χωρίς τη χρήση της τεχνολογίας. Η διαχείριση όντως αλλάζει, ο χώρος που φλερτάρουμε, που εκφράζουμε την αγάπη μας και ζούμε τα δράματά μας αποθηκεύεται στο cloud και διαμοιράζεται μέσω τεχνητών νευρωνικών δικτύων. Η αλληλεπίδραση πίσω από τις οθόνες ενισχύεται.

Η αγάπη όμως είναι απρόβλεπτη και δημιουργεί ούτως ή άλλως ένα glitch. Ξεγλιστρά από τους αλγόριθμους και σπάει μερικές φορές τις οθόνες των κινητών συσκευών μας. Η τεχνολογία όπως και το σώμα μας γίνονται εύθραυστα μπροστά στην ορμή των συναισθημάτων μας. Ενα glitch, ένα δημιουργικό σφάλμα στην ψηφιακά οργανωμένη καθημερινότητά μας μπορεί να αποτελέσει μια διακοπή στη ροή των γεγονότων, στη μετάδοσή τους. Μπορεί να αποκαλύψει τα προβλήματα και τις αστοχίες της υποδομής δράσης μας ανοίγοντας νέα περιθώρια αντίδρασης.

Σχετικά με τον ναρκισσισμό μας, αναρωτιέμαι αν γιγαντώνεται ή αν απλά γίνεται πιο εύκολη η δυνατότητα να εκφραστεί και να διαμοιραστεί, με λιγότερο χρόνο και χωρίς την ανάγκη ιδιαίτερων εργαλείων. Η προσωπογραφία από την ιστορία της τέχνης και η παρουσίαση εαυτού με ζωγραφικά και γλυπτικά φίλτρα, οι χειρονομίες εντυπωσιασμού και οι τεχνικές ανακατασκευής του εαυτού και του αυτοθαυμασμού δεν είναι πια ταξικό προνόμιο και η κριτική μας στάση οφείλει να λαμβάνει και αυτό το δεδομένο υπόψη. Ακόμα και αν δεν μας δίνει αισθητική ικανοποίηση η ιδέα.

Ο έρωτας υπερβαίνει αλγοριθμικές παραμέτρους, ενώ στην παρούσα κοινωνική πάλη απέναντι σε αναδυόμενες μορφές ελέγχου πληροφορίας και συμπεριφορών λειτουργεί μάλλον υπό το πρίσμα της πειρατείας, του χάκινγκ, της αναγκαίας αποδιοργάνωσης της απρόσμενης παρείσφρησης.

Εύα Παπαμαργαρίτη, καλλιτέχνις, συμμετέχει στην έκθεση του ΕΜΣΤ «Modern Love»

Αγάπη χωρίς αποδέκτη

Η παρούσα κατάσταση μέσω της ευρείας χρήσης των ψηφιακών εφαρμογών έχει διαμορφώσει έναν ιδιότυπο μετεωρισμό μεταξύ δράσεων και ταυτοτήτων. Βρισκόμαστε σε ένα εύπλαστο πεδίο που διαρκώς μεταβάλλεται και μαζί του αλλάζουμε εμείς, οι τρόποι που επιλέγουμε να επικοινωνήσουμε, το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε και το πόσο κοντά μπορούμε και θέλουμε να έρθουμε μεταξύ μας. Η περίοδος της πανδημίας υπήρξε επίσης καθοριστική σε αυτό και κατά κάποιον τρόπο δημιούργησε μια επαυξημένη συνθήκη, μια αναδίπλωση του εαυτού και σε κάποιες περιπτώσεις φόβο και ίσως αναβολή δράσης. Σαφώς έχει αφήσει ορατά και αόρατα ίχνη πάνω μας και ταυτόχρονα άφησε μια αίσθηση μουδιάσματος αλλά και ανεκπλήρωτου, η οποία ενισχύεται από τη συνεχή έκθεση που λαμβάνει χώρα στα social media, dating apps κ.τ.λ.

Η αγάπη και ο έρωτας σίγουρα και ευτυχώς είναι ακόμα εδώ, είναι καταστάσεις που φέρουν και κάτι το αναπόφευκτο, οπότε είναι δύσκολο να χαθούν. Παραμένουν παρούσες αλλά ταυτόχρονα τοποθετούνται σε αυτό το πλαίσιο μεταβλητότητας που επικρατεί. Είναι αρκετά δύσκολο να περιπλανηθούμε και να αφεθούμε σε αυτό το πολύπλοκο πεδίο, διότι τα όρια, οι επιθυμίες και οι αποφάσεις του κάθε ατόμου διαμορφώνονται πλέον από πολλές παραμέτρους.

Η οποιαδήποτε συνθήκη προσέγγισης προϋποθέτει αμοιβαία αποδοχή, προσπάθεια και κατανόηση. Πέρα από οποιαδήποτε άλλη πρόκληση και δυσκολία ή ευκολία που επιβάλλει η ψηφιακή πραγματικότητα, το πιο κρίσιμο στοιχείο είναι το κατά πόσο ανοιχτοί είμαστε σε αυτή τη συνθήκη προσέγγισης, τι είμαστε διατεθειμένοι να αφήσουμε πίσω και πώς επιλέγουμε να διαχειριστούμε τα όριά μας και τα θέλω μας που καθημερινά προκαλούνται, προσδιορίζονται και διαφοροποιούνται. Ταυτόχρονα η αγάπη και ο έρωτας είναι καταστάσεις οι οποίες μπορεί να διαχέονται και να βιώνονται πλέον αλλιώς, να έχουν ή να μην έχουν απαραίτητα αποδέκτη, να ανήκουν σε ένα ευρύ φάσμα που να αφορά περισσότερο έναν τρόπο ζωής και απεύθυνσης σε αυτά που μας περιβάλλουν. Είναι κι αυτό δείγμα της πολυπλοκότητας και των ταυτόχρονων πραγματικοτήτων που ζούμε και πλέον είναι αδύνατον να τις αγνοήσουμε.

Έφη Φαλίδα
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ