Το Ιράν «φλέγεται» καθώς ο αριθμός των νεκρών διαδηλωτών στο εσωτερικό ανεβαίνει. Πώς όμως φτάσαμε ως εδώ; Η θέση των γυναικών, η αστυνομία ηθών, οι παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές, το «ένοχο» παρελθόν και το μέλλον που διαγράφεται δυσοίωνο.

Το Ιράν «φλέγεται» καθώς ο αριθμός των νεκρών διαδηλωτών στο εσωτερικό ανεβαίνει και η ένταση κλιμακώνεται, προσελκύοντας τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας τα οποία στρέφονται και πάλι στην Τεχεράνη.

Τι ακριβώς συμβαίνει στο Ιράν;

Πλήθη γυναικών (και όχι μόνο γυναικών) έχουν βγει στους δρόμους σειράς ιρανικών πόλεων τις τελευταίες ημέρες και διαδηλώνουν. Από τις διαδηλώτριες άλλες παρουσιάζονται να σκίζουν τις μαντίλες τους, άλλες να τις στροβιλίζουν επιδεικτικά στον αέρα και άλλες να τις ρίχνουν στη φωτιά. Υπήρξαν και διαδηλώτριες που επέλεξαν να βγάλουν τη μαντίλα τους και να κόψουν τα μαλλιά τους δημοσία θέα.

Το Ιράν «φλέγεται» καθώς ο αριθμός των νεκρών διαδηλωτών στο εσωτερικό ανεβαίνει. Πώς όμως φτάσαμε ως εδώ; Η θέση των γυναικών, η αστυνομία ηθών, οι παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές, το «ένοχο» παρελθόν και το μέλλον που διαγράφεται δυσοίωνο.

Κάποιες από τις διαμαρτυρίες συνοδεύτηκαν από βίαια επεισόδια. Διαδηλωτές συγκρούστηκαν με την αστυνομία μέσα σε μια βροχή από δακρυγόνα στην πρωτεύουσα Τεχεράνη και σε άλλες πόλεις, ενώ από την πλευρά των συγκεντρωμένων σε κάποιες περιπτώσεις ακούστηκαν και συνθήματα κατά της θρησκευτικό-πολιτικής ηγεσίας του θεοκρατικού Ιράν και συγκεκριμένα κατά του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Υπήρξαν διαδηλωτές που, όπως καταγγέλλεται, κυνηγήθηκαν και ξυλοκοπήθηκαν άγρια, με ρόπαλα, από άνδρες της παραστρατιωτικής πολιτοφυλακής Basij που επέβαιναν σε μοτοσυκλέτες.

Οι άνδρες της Basij είναι εθελοντές που βρίσκονται υπό την παραστρατιωτική ομπρέλα των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης. Αξίζει να σημειωθεί πως οι άνδρες των εν λόγω σωμάτων έχουν κινητοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν με στόχο την καταστολή εκδηλώσεων διαμαρτυρίας.

Τι ήταν αυτό που προκάλεσε τις διαδηλώσεις;

Άνδρες των δυνάμεων της αστυνομίας ηθών του Ιράν συνέλαβαν την κουρδικής καταγωγής 22χρονη Μαχσά Αμινί στις 13 Σεπτεμβρίου στην Τεχεράνη, επειδή εκείνη φορούσε πολύ χαλαρά την ισλαμική της μαντίλα (χιτζάμπ). Η αστυνομία τη συνέλαβε επειδή φορούσε πολύ χαλαρά το χιτζάμπ της. Το Ιράν απαιτεί από τις γυναίκες να φορούν τη μαντίλα με τρόπο που να καλύπτει πλήρως τα μαλλιά τους όταν βρίσκονται εκτός της οικίας τους. Μόνο το Αφγανιστάν υπό την κυριαρχία των Ταλιμπάν εφαρμόζει επί του παρόντος παρόμοιο νόμο, ενώ αντιθέτως, ακόμη και η υπερσυντηρητική Σαουδική Αραβία έχει προχωρήσει πρακτικά σε μερική χαλάρωση των εν λόγω περιορισμών τα τελευταία χρόνια.

Η 22χρονη Αμινί, που προερχόταν από τις δυτικές κουρδικές περιοχές του Ιράν, κατέρρευσε στο αστυνομικό τμήμα και άφησε την τελευταία της πνοή τρεις ημέρες αργότερα.

Η αστυνομία απορρίπτει τις κατηγορίες περί κακομεταχείρισης της Αμινί και υποστηρίζει ότι η 22χρονη πέθανε από καρδιακή προσβολή. Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραϊσί δεσμεύτηκε πως θα πραγματοποιηθεί σχετική έρευνα.

Η οικογένεια της 22χρονης υποστηρίζει πως εκείνη δεν είχε ιστορικό καρδιακών προβλημάτων. Καταγγέλλει, επίσης, πως οι Αρχές προχώρησαν στον ενταφιασμό της σορού της Αμινί χωρίς να αφήσουν τους συγγενείς της να δουν το σώμα της πριν την ταφή. Οι διαδηλώσεις ξέσπασαν μετά την κηδεία της 22χρονης στην κουρδική πόλη Saqez το περασμένο Σάββατο και γρήγορα εξαπλώθηκαν και σε άλλες περιοχές του Ιράν, της Τεχεράνης συμπεριλαμβανομένης.

Ποια είναι η θέση των γυναικών στο Ιράν;

Οι Ιρανές έχουν πλήρη πρόσβαση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, μπορούν να εργάζονται εκτός σπιτιού και δύνανται να κατέχουν δημόσια αξιώματα. Απαιτείται, όμως, να ντύνονται «σεμνά» στους δημόσιους χώρους, φορώντας δηλαδή χιτζάμπ και μακριές φαρδιές ρόμπες. Ανύπαντροι άνδρες και ανύπαντρες γυναίκες απαγορεύεται να συναναστρέφονται.

Υπεύθυνη για την επιβολή τους είναι η επονομαζόμενη αστυνομία ηθών (morality police) που αποτελείται από άνδρες αλλά και γυναίκες, σταθμεύει σε δημόσιους χώρους και κάνει περιπολίες με σκοπό την καθοδήγηση (guidance patrols).

Η επιβολή των εν λόγω κανόνων είχε χαλαρώσει την περίοδο που ήταν πρόεδρος της χώρας ο μετριοπαθής Χασάν Ροχανί.

Με την άνοδο ωστόσο Εμπραχίμ Ραϊσί στην εξουσία το 2021, το πλαίσιο επιβολής άρχισε εκ νέου να αυστηροποιείται στην πράξη. Σύμφωνα με το γραφείο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, νεαρές γυναίκες έχουν τους τελευταίους μήνες δεχθεί χαστούκια, ξυλοκοπηθεί με ρόπαλα και συρθεί σε αστυνομικά οχήματα.

Πώς αντιδρούν οι Αρχές του Ιράν στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας;

Ιρανοί ηγέτες έχουν δεσμευτεί να διερευνήσουν τις συνθήκες του θανάτου της Αμινί. Έχουν όμως κατηγορήσει παράλληλα ξένες χώρες, που δεν κατονομάζουν, αλλά και εξόριστες ομάδες της ιρανικής αντιπολίτευσης ότι χρησιμοποιούν τον θάνατο της 22χρονης ως πρόσχημα για να προκαλέσουν αστάθεια εντός των ιρανικών συνόρων.

Ο Αρχές στην Τεχεράνης δήλωσαν την Τετάρτη ότι συνέλαβαν τρεις ξένους υπηκόους σε διαδηλώσεις στην ιρανική πρωτεύουσα, χωρίς όμως να δώσουν περισσότερες λεπτομέρειες.

Η θρησκευτική ηγεσία του Ιράν αντιμετωπίζει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως απειλή και απορρίπτει τον δυτικό τρόπο ζωής. Ο ίδιος ο Χαμενεΐ έχει παράλληλα αποκηρύξει τις επονομαζόμενες «έγχρωμες» επαναστάσεις στην Ευρώπη και αλλού ως ξένες επεμβάσεις.

Ακτιβιστές και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν κατηγορήσει τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας για τη δολοφονία διαδηλωτών και σε άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν, το 2019 για παράδειγμα όταν χιλιάδες Ιρανοί διαδήλωναν με φόντο την άνοδο στις τιμές των καυσίμων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι διεθνοπολιτική ένταση γύρω από το Ιράν έχει οξυνθεί από το 2015, οπότε ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν και εν συνεχεία προχώρησε στην επιβολή εξοντωτικών κυρώσεων κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν συνεργάζεται με Ευρωπαίους τα τελευταία δύο χρόνια με στόχο να «αναστήσει» εκείνη τη συμφωνία. Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο προς το παρόν δεν έχουν αποδώσει καρπούς. Δυτικοί και Ισραηλινοί προειδοποιούν ότι το Ιράν έχει, εάν το θελήσει, αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για πυρηνική βόμβα. Η Τεχεράνη ωστόσο επιμένει ότι το πυρηνικό πρόγραμμά της είναι ειρηνικό.

Θα μπορούσαν οι τρέχουσες διαδηλώσεις να οδηγήσουν σε πολιτικές ανατροπές εντός του Ιράν;

Οι ιρανικές Αρχές έχουν βρεθεί αντιμέτωπες και με άλλα κύματα διαμαρτυριών τα περασμένα χρόνια, χωρίς όμως να υπάρξουν στη χώρα μεγάλες ανατροπές.

Η πιο σοβαρή πρόκληση ήταν οι διαδηλώσεις που είχαν ακολουθήσει με φόντο το αμφισβητούμενο αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του 2009, όταν εκατομμύρια Ιρανοί βγήκαν στους δρόμους ζητώντας μεταρρυθμίσεις.

Οι ιρανικές Αρχές είχαν τότε απαντήσει επιδιδόμενες σε σκληρή καταστολή, ανοίγοντας πυρ εναντίον των διαδηλωτών, εξαπολύοντας κύματα συλλήψεων και οδηγώντας τους ηγέτες της αντιπολίτευσης σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Μεταξύ των νεκρών τότε ήταν και η Νέντα Αγά Σολτάν, μια 27χρονη γυναίκα που έγινε σύμβολο του κινήματος διαμαρτυρίας.

Πηγή: Associated Press