Παρότι η πιο συνήθης μέθοδος αποτύπωσης της Ιστορίας είναι η καταγραφή, η αρχαιότερη είναι σίγουρα η αφήγηση. Προτού εξαπλωθεί η εκμάθηση της Ιστορίας από τον 19ο αιώνα και έπειτα, η προφορική Ιστορία ήταν ο μόνος τρόπος με τον οποίο οι νέες γενιές μάθαιναν για τα γεγονότα, τους πολέμους, και τους πολιτισμούς του παρελθόντος. Μια νέα πρωτοβουλία φιλοδοξεί με τον νέο χρόνο να επαναφέρει τον ήχο και την αφήγηση στη σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία.

Το Istorima είναι μία αστική, μη κερδοσκοπική εταιρεία με στόχο τη δημιουργία ενός μεγάλου αρχείου με χιλιάδες προφορικές ιστορίες της Ελλάδας. Στην καρδιά της πρωτοβουλίας βρίσκεται ένας διαγενεακός διάλογος: 1.500 νέοι ερευνητές κάτω των 35 ετών θα εκπαιδευθούν στη μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας και συνέντευξης, και ύστερα θα ταξιδέψουν σε κάθε γωνιά και τόπο της Ελλάδας για να συλλέξουν πάνω από 50.000 συνεντεύξεις – διασώζοντας, έτσι, προσωπικές ιστορίες που χάνονται με το πέρασμα του χρόνου. Οι ιστορίες θα συμπεριληφθούν σε ένα μεγάλο αρχείο προφορικών ιστοριών, ανοιχτό και προσβάσιμο στους ερευνητές και στο κοινό.

Η δυνητική ιστορική αξία της πρωτοβουλίας είναι ανεκτίμητη, ωστόσο, παράλληλα πρόκειται για ένα έργο τιτάνιο. Το Istorima εκτιμά πως θα χρειαστούν 4 χρόνια για την ολοκλήρωση της καταγραφής, και στην παρούσα φάση αναζητεί νέους ενδιαφερόμενους ερευνητές στους οποίους προσφέρει προσωρινή απασχόληση. Με την αρχή του χρόνου, το πρώτο κύμα ερευνητών θα ταξιδέψει στην Πελοπόννησο για να αναζητήσει ιστορίες της περιοχής και να τις καταγράψει στον πάπυρο της Ιστορίας. Τον Μάρτιο θα ακολουθήσει η Αττική, και σταδιακά κάθε νομός, πόλη και χωριό της Ελλάδας.

Η φιλοδοξία του εγχειρήματος προδίδει πως το Istorima είναι αποτέλεσμα μιας μεγάλης συνεργατικής προσπάθειας. Πραγματοποιείται με γενναιόδωρη ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του Ιδρύματος Επανεκκίνηση και Ενίσχυση των Νέων, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Simon Fraser του Καναδά για τον προγραμματικό σχεδιασμό και τη μεθοδολογία. Εμπνευστές του έργου, ωστόσο, είναι η δημοσιογράφος Σοφία Παπαϊωάννου και η ιστορικός και κοσμήτορας του New York University, Κάθριν Φλέμινγκ. Αλλωστε, το ανάρπαστο και ανεκτίμητο βιβλίο της Φλέμινγκ, «Ελλάδα – Μια Εβραϊκή Ιστορία», βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε προφορικές συνεντεύξεις μελών της εβραϊκής διασποράς, που εγκατέλειψαν υπό φρικτές συνθήκες την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η προφορική καταγραφή θεωρείται σήμερα ανεκτίμητο εργαλείο στους κύκλους των ακαδημαϊκών και ιστοριογράφων καθώς, παρά τις δικές της προκλήσεις, καλύπτει ένα μεγάλο κενό που αφήνει πίσω της η απλή, αρχειακή έρευνα. Μια συνέντευξη ή ένα ηχογραφημένο παραδοσιακό τραγούδι περιέχει πολλές φορές περισσότερες πληροφορίες απ’ ό,τι δεκάδες ώρες παραδοσιακής έρευνας, ενώ πολλές ιστορίες του κόσμου έχουν καταγραφεί εξ ολοκλήρου χάρη στην προφορική αφήγηση. Από το 1960 και έπειτα, η κυβέρνηση της Αυστραλίας χρηματοδότησε ένα πρόγραμμα προφορικής καταγραφής των ιθαγενών Αβορίγινων – ενός πληθυσμού που υπέστη γενοκτονία και υπέφερε για δεκαετίες από πλήρη κοινωνική αποξένωση. Σήμερα η ηχητική βιβλιοθήκη περιέχει 200.000 ηχητικά αρχεία με συνεντεύξεις. Πρόκειται για την περήφανη κληρονομιά ενός πολιτισμού που η παραδοσιακή Ιστορία είχε για χρόνια καταγράψει ως μια απλή υποσημείωση.

Η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, αρκετά σπανίως από τα θύματα, και πρωτίστως από τους ιστορικούς. Με το Istorima θα την αφηγούνται πλέον και οι καθημερινοί άνθρωποι – εκείνοι που την έζησαν.

ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ-kathimerini.gr