Οι άνθρωποι των Παιδικών Χωριών SOS σε αυτή την κρίσιμη καμπή στην οποία βρίσκεται η χώρα μας σχετικά με την παιδική προστασία άνοιξαν μια συζήτηση για τα δικαιώματα του παιδιού και την αλλαγή νοοτροπίας που πρέπει να υπάρξει στην κοινωνία

Το καλύτερο περιβάλλον για να μεγαλώνει ένα παιδί είναι η βιολογική του οικογένεια. Με αυτό το δεδομένο κινούνται τα Παιδικά Χωριά SOS εδώ και δεκαετίες. Και με αυτό το δεδομένο θα έπρεπε να κινούνται όλα τα ιδρύματα της χώρας που ασχολούνται με την προστασία του παιδιού. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο ακούγονται.

Οι άνθρωποι των Παιδικών Χωριών SOS σε αυτή την κρίσιμη καμπή στην οποία βρίσκεται η χώρα μας σχετικά με την παιδική προστασία άνοιξαν μια συζήτηση για τα δικαιώματα του παιδιού και την αλλαγή νοοτροπίας που πρέπει να υπάρξει στην κοινωνία. 

Προβλήματα που σχετίζονται με την έλλειψη θεσμικού πλαισίου, υποστελέχωση δημόσιων οργανισμών αλλά και παγιωμένων απόψεων δυσκολεύουν πολύ την πρόοδο που έπρεπε να είχε κάνει η Ελλάδα στον συγκεκριμένο τομέα.

Όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν οι άνθρωποι τον Παιδικών Χωριών η παιδική προστασία δεν χωράει διαφορετικές πολιτικές θέσεις, αντιλήψεις και ιδεολογίες. Είναι μονόδρομος. Μια πορεία που έχουν ακολουθήσει όλες οι πολιτισμένες χώρες και ήρθε η σειρά μας να διαβούμε.

Στόχος όλων όσων ασχολούνται με την παιδική προστασία είναι το 60% με 70% των παιδιών που χρειάζονται την φροντίδα ενός ιδρύματος για κάποιο διάστημα να μεταφέρεται πολύ γρήγορα σε μια οικογένεια είτε για αναδοχή είτε για υιοθεσία. Απέχουμε όμως πολύ από αυτό.

Άμεση ανάγκη ενός θεσμικού πλαισίου

Μετά την ψήφιση του νόμου περί αναδοχής το 2018 και την σταδιακή του υλοποίηση φέτος, άνοιξε στην Ελλάδα ο δρόμος για ταχύτερη αποκατάσταση παιδιών που βρίσκονται στα ιδρύματα σε οικογενειακό πλαίσιο.

Αν κι ο ίδιος ο νόμος χρειάζεται βελτιώσεις, στο σύνολό του ξεμπλοκάρει πολλά ζητήματα που αφορούσαν τόσο το χρονικό διάστημα που περνούσε για να χαρακτηριστεί μια οικογένεια ως υποψήφια για αναδοχή, όσο και για δικαιώματα που έχουν οι ανάδοχοι γονείς, όπως επιδόματα και γονεϊκές άδειες.

Αυτό που έπρεπε να είχε γίνει ακόμα και πριν την ψήφιση του νόμου, σύμφωνα με τους επιστήμονες αλλά και τους ανθρώπους που ασχολούνται με την παιδική προστασία πάνω από 40 χρόνια, είναι να θεσπιστούν κανόνες για τα ιδρύματα που φιλοξενούν παιδιά.

Αυτή τη στιγμή το μόνο που χρειάζεται να κάνει κάποιος για να δημιουργήσει ένα χώρο για παιδιά είναι να καταθέσει ένα κτιριακό σχεδιασμό και να δηλώσει πόσους εργαζόμενους θα απασχολεί. Δεν υπάρχουν –όσο απίστευτο και να ακούγεται- συγκεκριμένές ποιοτικές προδιαγραφές για τους επιστήμονες που θα πρέπει να υπάρχουν σε κάθε ίδρυμα, για την εκπαίδευση των παιδιών αλλά και την ασφάλειά τους.

Σύμφωνα με τα Παιδικά Χωριά SOS το θεσμικό αυτό πλαίσιο θα πρέπει να περιλαμβάνει ακριβείς διαδικασίες και κανόνες καταγραφής, πιστοποίησης και εποπτείας των Ιδρυμάτων παιδικής προστασίας, με βάση προδιαγραφές που συνάδουν με τις σχετικές Διεθνείς Συμβάσεις και τα διεθνώς αποδεκτά ποιοτικά standards φροντίδας.

Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Στέργιος Σιφνιός, Διευθυντής Συνηγορίας στα Παιδικά Χωριά είναι πολύ βασικό να λειτουργεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ένας χώρος για να μπορέσει να προετοιμάσει κατάλληλα ένα παιδί για αναδοχή ή υιοθεσία. Και φυσικά να προετοιμάσει και την ανάδοχη οικογένεια. Αλλιώς είναι πολύ πιθανό ένα παιδί να μην μπορεί να προσαρμοστεί και η οικογένεια να μην καταφέρει να προσφέρει αυτά θέλει. Αποτέλεσμα όλης αυτής της δυσλειτουργίας είναι παιδιά να επιστρέφουν στο ίδρυμα μετά από μια αναδοχή και να χρειάζεται στη συνέχεια πολύ παραπάνω προσπάθεια για να ισορροπήσουν.

Στην ερώτηση δημοσιογράφου τι είναι αυτό που λείπει πολλές φορές από τα ιδρύματα ο κ. Σιφνιός απάντησε ότι είναι πολλές φορές απλά ζητήματα, όπως η ιδιωτικότητα ενός παιδιού που είναι πολύ κρίσιμα για την ανάπτυξη του. Για παράδειγμα ένα παιδί χρειάζεται την δική του ντουλάπα, το δωμάτιο του και τα προσωπικά του αντικείμενα. Παρατηρείται το φαινόμενο σε χώρους που μένουν πολλά παιδιά να μην έχει το καθένα τα δικά του ρούχα.

Πάνω από όλα στήριξη στην οικογένεια

Σε κάθε περίπτωση σύμφωνα με τους ανθρώπους των Παιδικών Χωριών κανένα ίδρυμα δεν είναι κατάλληλο περιβάλλον για να μεγαλώσει ένα παιδί.

Το πρώτο που πρέπει να γίνεται στην περίπτωση που μια οικογένεια δεν μπορεί για κάποιο λόγο να μεγαλώσει ένα παιδί είναι να φροντίσει η κοινωνία να την βοηθήσει.

Θα έπρεπε οι κοινωνικές δομές αλλά και η κοινωνία των πολιτών να παρεμβαίνουν στην οικογένεια εγκαίρως με σκοπό να μπορέσει το παιδί να παραμείνει στο περιβάλλον που γνωρίζει. Μια τέτοια έγκαιρη παρέμβαση θα μπορούσε να γλιτώσει περίπου το 30% των παιδιών από την ανάγκη μεταφορά τους σε κάποιο ίδρυμα.

Σε δεύτερη φάση και τις περιπτώσεις που για κάποιους λόγους η οικογένεια δεν μπορεί να κρατήσει ένα παιδί, σοβαρές κακοποιήσεις και εξαρτήσεις, πρέπει το παιδί να απομακρύνεται και να μεταφέρεται σε κάποιο χώρο για όσο το δυνατόν μικρότερο διάστημα. 

Στην Ελλάδα υπάρχει η αντίληψη ότι η παραμονή ενός παιδιού στο ίδρυμα είναι μακροχρόνια λύση στο πρόβλημα αλλά αυτό επιστημονικά είναι λάθος.

Την μικρή περίοδο που το παιδί διαμένει στο ίδρυμα θα πρέπει να γίνεται η μέγιστη δυνατή προσπάθεια για επαφή του με την βιολογική του οικογένεια. Να γίνουν δράσεις με σκοπό να λυθούν τα όποια προβλήματα και να επιστρέψει το παιδί στο περιβάλλον του. Αυτό σήμερα στα Παιδικά Χωριά SOS συμβαίνει σε ποσοστό περίπου 6%, αυξημένο ελάχιστα τα τελευταία χρόνια.

Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις που η επιστροφή ενός παιδιού είναι αδύνατη, όσο πιο γρήγορα αντιμετωπίσει και αποδεχτεί τις ρίζες του, τόσο πιο εύκολα θα συνεχίσει τη ζωή του. Σε αντίθετη περίπτωση το πρόβλημα θα γιγαντώνεται και το παιδί θα το βρει μπροστά του κυρίως τα χρόνια που θα ακολουθήσουν μετά το ίδρυμα.

Στελέχωση των δομών

Μόνιμο και παγιωμένο πρόβλημα του ελληνικού κράτους είναι η στελέχωση των δομών του Δημοσίου με επαρκές και κατάλληλα καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό, για τη σωστή φροντίδα των παιδιών και για την προώθηση και εφαρμογή της Αναδοχής.

Το νομικό πλαίσιο που υλοποιείται φέτος είναι μια πολύ καλή αρχή, ωστόσο χρειάζεται επαρκές προσωπικό για να ελέγχει τη διαδικασία της αναδοχής πριν αλλά κυρίως και μετά την μεταφορά του παιδιού στην οικογένεια. Την ευθύνη αυτή τη στιγμή της επιμέλειας συνεχίζει να την έχει το ίδρυμα, οπότε αυτό κάνει ακόμα πιο αναγκαία την θέσπιση πλαισίου λειτουργίας για όλα τα ιδρύματα. Μεγάλο ρόλο άλλωστε στην επιτυχία ή όχι μιας αναδοχής είναι η παρακολούθηση της προσαρμογής του παιδιού και η στήριξη με τον μέγιστό δυνατό τρόπο της οικογένεια.

Όπως τόνισε ο Παναγιώτης Σοφιός, ψυχολόγος και διευθυντής της Παιδαγωγικής Υπηρεσίας των Παιδικών Χωριών SOS στα Χωριά το ποσοστό επιστροφής παιδιού από αναδοχή είναι αυτή τη στιγμή μηδενικό. Και αυτό γιατί τα Χώρια φρόντισαν να δημιουργήσουν μια ειδική ομάδα που να ελέγχει τις αναδοχές και να παρακολουθεί την πρόοδό τους.

Συνεργασίες για το καλό των παιδιών

Τα Παιδικά Χωριά SOS θεωρούν ακόμα απαραίτητη τη διεύρυνση των συνεργασιών του Δημοσίου με πιστοποιημένους ιδιωτικούς φορείς, εξειδικευμένους στο αντικείμενο, ξεπερνώντας την αδυναμία επαρκούς και εξειδικευμένης στελέχωσης των δημόσιων φορέων Εποπτείας που εμπλέκονται.

Σημαντικοί τομείς της αναδοχής όπως το συνταίριασμα (matching) των υποψηφίων γονιών με τα παιδιά, η στήριξη και παρακολούθηση της νέας οικογένειας, αλλά και η εκπαίδευση γονέων και επαγγελματιών, πρέπει να υποστηριχθεί από επαγγελματίες ιδιωτικών και δημοσίων φορέων με έμπρακτη εμπειρία στο πεδίο της Αναδοχής

Αλλαγή νοοτροπίας

Όσο αναγκαίο θεωρούν οι άνθρωποι των χωριών την θέσπιση πλαισίου για την προστασία του παιδιού και την υλοποίηση του νόμου, τόσο απαραίτητη θεωρούν την αλλαγή νοοτροπία της κοινωνίας.

Το ίδρυμα δεν είναι ο κατάλληλος χώρος για να μεγαλώνει ένα παιδί, τονίζουν ξανά και ξανά. Αν και τα Παιδικά Χωριά λειτουργούν με υποτυπώδεις συνθήκες ακόμα και μια παραμονής ενός παιδιού σε ίδρυμα είναι βλαβερή για την ανάπτυξή του.

Από το 1989 έχει δημιουργηθεί η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού από τον ΟΗΕ και τα τελευταία χρόνια έχουν θεσπιστεί τα δικαιώματα των παιδιών που χρειάζονται εξωοικογενειακή φροντίδα.

Οι άνθρωποι των Παιδικών Χωριών, με γνώση στο αντικείμενο από το 1975, βρίσκεται σε συνομιλίες με την κυβέρνηση η οποία έχει εξαγγείλει την θέσπιση συγκεκριμένου πλαισίου αλλά και δράσεις για την αναδοχή.

«Να σταματήσει να λυπάται η ελληνική κοινωνία τα παιδιά αυτά» ανέφερε η Μυρτω Ξανθοπούλου, σύμβουλος Συνηγορίας των Χωριών και συνέχισε: «Αυτά τα παιδιά έχουν δικαιώματα αλλά δεν έχουν φωνή. Για αυτό είμαστε εμείς εδώ, να πολεμήσουμε για αυτά».

Δείτε αναλυτικά τον οδηγό των Παιδικών Χωριών SOS «Κάθε παιδί έχει δικαίωμα σε μια οικογένεια»