Ένα αλληγορικό παραμύθι για τον σχολικό εκφοβισμό και τον σεβασμό στη διαφορετικότητα

«Aν ήταν χρώμα τα παιδικά μου χρόνια, θα ήταν κόκκινο με μαύρο. Αν ήταν ήχος, θα ήταν θυμωμένο σφύριγμα. Κι αν ήταν πουλί, λαβωμένος γλάρος…». Ετσι αρχίζει να αφηγείται την ιστορία του ο Ξιφίας Ιερεμίας, που υποφέρει από τα Κοφτερά Χαμόγελα, τους νταήδες του βυθού, λόγω της ιδιαιτερότητάς του, της λεπτής, μακριάς και σουβλερής μύτης του.

Και η κόκκινη κλωστή του παραμυθιού στο βιβλίο «Ο Ρομπέν των θαλασσών και οι νταήδες του βυθού» –που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Susaeta– ξετυλίγεται, με τη φαντασία να συναντά συχνά την πραγματικότητα, συλλογική και ατομική.

«Αυτό το παραμύθι γεννήθηκε από δυσάρεστες αναμνήσεις των δικών μου μαθητικών χρόνων. Δεχόμουν κοροϊδευτικά σχόλια γιατί φορούσα γυαλιά, γιατί ήμουν καλή μαθήτρια, γιατί υπερασπιζόμουν μια συμμαθήτριά μας με νοητική υστέρηση και βηματοδότη την οποία κάποια αγόρια της τάξης μας παρενοχλούσαν. Ολα αυτά βέβαια ήταν αφορμές. Αιτία ήταν το γεγονός ότι δεν αντιδρούσα. Υπέφερα σιωπηλά, όπως ο Ξιφίας Ιερεμίας στην αρχή της ιστορίας, πριν γίνει… Ρομπέν. Ημουν εύκολος στόχος», λέει στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ η συγγραφέας Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου.

«Θέλησα, λοιπόν, να γράψω ένα παραμύθι που θα φωτίζει τη συναισθηματική διαδρομή ενός παιδιού που υφίσταται εκφοβισμό αλλά και των παιδιών που εκφοβίζουν, με απώτερο στόχο την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης. Με την ελπίδα να βοηθηθεί το παιδί-αναγνώστης που ίσως βρίσκεται σε παρόμοια θέση ή να ευαισθητοποιηθεί και να κινητοποιηθεί, αν είναι στη θέση του θεατή σε περιστατικά εκφοβισμού. Γιατί η σιωπηλή ανοχή των παρατηρητών, από φόβο ή αδιαφορία, είναι συνενοχή. Ολα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να ζουν και να μεγαλώνουν ελεύθερα, χωρίς φόβο, με σεβασμό στην προσωπικότητά τους. Και το σχολικό περιβάλλον οφείλει να τους παρέχει την ασφάλεια, τον χώρο και τον χρόνο να εκφράζονται, να δημιουργούν και να εξελίσσονται σε αυτάρκη, ισορροπημένα άτομα που είναι σε αρμονία με τον εαυτό τους και τους άλλους».

«Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να ζουν και να μεγαλώνουν ελεύθερα, χωρίς φόβο, με σεβασμό στην προσωπικότητά τους», λέει η συγγραφέας Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου

Οσο για την επιλογή οι ήρωες να είναι ζώα της θάλασσας (σμέρνες, πετρόψαρα, χάννοι, καρχαρίες) και όχι παιδιά; Ηταν συνειδητή, όπως εξηγεί η κ. Αλεξάνδρου, για να υπάρχει συναισθηματική απόσταση μεταξύ αναγνώστη και ηρώων, απαραίτητη για την αίσθηση ασφάλειας, σε περίπτωση ανάλογης άσχημης εμπειρίας.

Η εικονογράφηση σίγουρα δίνει μεγαλύτερη αξία σε μια ιστορία. Μπορεί και να αφαιρέσει; Σε ποιες περιπτώσεις; Θέτω αυτά τα ερωτήματα στον Βασίλη Γρίβα που έδωσε μορφή στον Ιερεμία και τα υπόλοιπα θαλασσινά πλάσματα. «Αφαιρεί όταν δεν υπάρχει κάποιου είδους οικονομία στη σύνθεση, όταν δεν αποδοθεί σωστά και ευλαβικά αυτή η “δεύτερη γραφή”, με χρώμα και εικόνες, κι όταν δεν υπάρχει συμφωνία με το ύφος και το σύμπαν της ιστορίας που διηγείται ο συγγραφέας. Επίσης, όταν ο εικονογράφος υποβαθμίσει ή παρακάμψει το νόημα και την ιδέα της ιστορίας, σκεπτόμενος αποκλειστικά τον εαυτό του, οδηγούμενος από τον ναρκισσισμό του, δηλαδή», απαντά ο βραβευμένος εικονογράφος. «Οι εικόνες υπάρχουν στα παιδικά βιβλία λόγω της οπτικής τους γοητείας, για να βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν καλύτερα το κείμενο. Χρησιμεύουν ως οπτικός οδικός χάρτης για την ιστορία. Σε μια ζωγραφιά θα δεις εκφράσεις και άγραφες λεπτομέρειες συχνά για δύσκολα θέματα όπως ο φόβος, η θλίψη, ο κίνδυνος, το πώς οικοδομείται μια φιλία, ο αυτοέλεγχος ή, στην περίπτωση αυτού του βιβλίου, ο εκφοβισμός».

Ρωτώ και τους δύο τι θέλουν να δουν τα παιδιά στο πρόσωπο του «Ρομπέν των θαλασσών», δηλαδή του Ιερεμία που υφίσταται τον εκφοβισμό. «Τον εαυτό τους, που είναι διαφορετικός φύσει και θέσει και γι’ αυτό ξεχωριστός και όμορφος. Που οφείλουν να τον σέβονται και να τον φροντίζουν, βάζοντας τα όριά τους, χωρίς να επιτρέπουν σε κανέναν να τον υποτιμά και να τον κακομεταχειρίζεται. Εναν εαυτό που θα προασπίζει με ηρεμία και ψυχραιμία τα δικαιώματα τα δικά του και των άλλων. “Βοήθα με, να σε βοηθώ, άφοβα να ζούμε στον βυθό»”, όπως λέει ο Ξιφίας Ιερεμίας. Με εσωτερική γαλήνη και χαρά», επισημαίνει η Γιώτα Αλεξάνδρου. «Κι εγώ θα ήθελα να δουν τον εαυτό τους ως Ρομπέν», απαντά με τη σειρά του ο Βασίλης Γρίβας. «Και να θυμούνται ότι στον πιο αδύναμο δίνουμε χέρι βοήθειας, για να σηκωθεί όρθιος».

Το βιβλίο περιέχει παράρτημα με συμβουλές προς τα παιδιά τα οποία σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού είναι στη θέση του θύματος, του θύτη ή του θεατή, καθώς και προτάσεις για την επεξεργασία της ιστορίας στην τάξη.

Τασούλα Επτακοίλη – kathimerini.gr