Συνοικισμός Βαρώνου Χιρς Θεσσαλονίκης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οδός Σταύρου Βουτυρά.

Ένα παιδί στέκει στο κέντρο του συνοικισμού, χωρίς να γνωρίζει τα γεγονότα που θα επακολουθήσουν και τα οποία έμελλε να αλλάξουν δραματικά τον ρου της Ιστορίας για την άλλοτε πολυπληθή εβραϊκή κοινότητα της πόλης… Ένα παιδί, όπως αυτό της περιγραφής, πιάνει το νήμα της ιστορίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, σε μια νέα τοιχογραφία στην περιοχή του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού της Θεσσαλονίκης με σημαντικούς σταθμούς στην πορεία μιας από τις πλέον σημαντικές κοινότητες της πόλης.

Από την περασμένη Κυριακή, όσοι περνούν από την οδό Μιχαήλ Καλού βλέπουν να «ξεδιπλώνεται» μέρα με τη μέρα σε τοίχο στην ανατολική περίφραξη του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού -σημείο όπου βρισκόταν η συνοικία Ρεζί Βαρδάρ- η τοιχογραφία, μια ακόμη δράση της «Ομάδας Γειτονιάς του Βαρδάρη» για την αναβίωση της ιστορίας της περιοχής, που εντάσσεται στο πλαίσιο δράσεων του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πρόγραμμα που λειτουργεί στην περιοχή του Βαρδάρη.

Η πρώτη τοιχογραφία, η οποία πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο, απεικονίζει το καπνεργοστάσιο της Εταιρείας Μονοπωλίου Οθωμανικών Καπνών Regie που χτίστηκε το 1884 στην αρχή της σημερινής οδού Λαγκαδά, όπου και λειτουργούσε. Η δεύτερη αυτή τοιχογραφία αποτελεί μια συμβολική σύνθεση τόπων, ανθρώπων και γεγονότων, εμπνευσμένη από φωτογραφικό υλικό της εποχής και περιλαμβάνει επτά διαδοχικές εικόνες.

Η αφήγηση ξεκινάει με τον Συνοικισμό του Βαρώνου Χιρς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ακολουθεί εικόνα που παραπέμπει στα δραματικά γεγονότα του «Μαύρου Σαββάτου», ενώ η τρίτη και τέταρτη παράσταση αποτυπώνουν την εφαρμογή των Νόμων της Νυρεμβέργης με την απεικόνιση τριών παιδιών με το χαρακτηριστικό αστέρι στο πέτο και της εισόδου από το γκέτο Χιρς. Οι τελευταίες εικόνες αναφέρονται στην αναχώρηση των «τρένων του θανάτου» από τον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ πρωταγωνιστές της αφήγησης είναι παιδιά.

Την καλλιτεχνική επιμέλεια της τοιχογραφίας -όπως και της πρώτης με την Εταιρεία Μονοπωλίου Οθωμανικών Καπνών Regie- έχει η ομάδα UrbanAct και υλοποιείται από τον καλλιτέχνη του δρόμου (street artist) Same84, ενώ το έργο πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Action Aid στο πλαίσιο του διαγωνισμού «SKG in action», στο οποίο συμμετείχε η «Ομάδα Γειτονιάς του Βαρδάρη» με την πρόταση αυτή, κατακτώντας την πρώτη θέση. Η ιστορική τεκμηρίωση για το περιεχόμενο της τοιχογραφίας έγινε από τον ιστορικό- ερευνητή Ανδρέα Ασσαέλ και την ιστορικό- αρχαιολόγο και μέλος της «dot2dot» Βασιλική Καρτσιακλή.

Όπως εξήγησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Αναστασία Χαμαλίδου, υπεύθυνη του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης, η τοιχογραφία αναμένεται να ολοκληρωθεί σήμερα ενώ στόχος είναι να υλοποιηθούν κι άλλες δράσεις για την ανάδειξη του σημαντικού αυτού κομματιού της ιστορίας της πόλης. Μετά την άρση των μέτρων για τη διαχείριση της πανδημίας της Covid-19, η «Ομάδα Γειτονιάς του Βαρδάρη» σχεδιάζει τη διοργάνωση ανοιχτής εκδήλωσης στο σημείο της τοιχογραφίας, με προσκεκλημένους -μεταξύ άλλων- εκπροσώπους από την ισραηλιτική κοινότητα της πόλης.

Συνδέοντας την απεξάρτηση με τη γνώση της τοπικής ιστορίας

Η «Ομάδα Γειτονιάς του Βαρδάρη», που «τρέχει» δράσεις που αναβιώνουν την πλούσια ιστορία της περιοχής του Βαρδάρη, είναι ομάδα του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας του ΑΠΘ που λειτουργεί με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ. Ένα πρόγραμμα που δίνει έμφαση στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη συλλογικών δράσεων που σχετίζονται με την ιστορία, τον πολιτισμό και τα τοπικά χαρακτηριστικά των κοινωνιών στις οποίες δραστηριοποιείται. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται οι δράσεις με τις τοιχογραφίες που αντλούν το περιεχόμενό τους από την ιστορία της περιοχής, όπως η παραπάνω για την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.

Όπως εξηγεί η κ. Χαμαλίδου, στόχος του προγράμματος είναι η υποστήριξη των ανθρώπων με προβλήματα εξάρτησης και η ουσιαστική ένταξή τους στην κοινωνία. «Κεντρικός στόχος όλων των παρεμβάσεων μας στην κοινότητα», σημειώνει η κ. Χαμαλίδου, «είναι να επανασυνδεθούν τα μέλη με τον κοινωνικό τους χώρο και να (επαν)ανακτήσουν την ιδιότητα του πολίτη».

Στόχος είναι επίσης η υλοποίηση παρεμβάσεων μικρής κλίμακας για τη βελτίωση της εικόνας του Βαρδάρη, τη συνεργασία με άλλους φορείς και συλλογικότητες της πόλης και η ανάπτυξη ενός προβληματισμού σχετικά με το μέλλον της περιοχής.