Το σώμα του εγκλήματος –
Ανθολογία κλασικών αστυνομικών διηγημάτων
εισαγωγή και ανθολόγηση:
J.A. Molina Foix
εκδ. Αγρα, σελ. 376

«Η αέναη περιέργεια είναι βασικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κατάστασης… Πρόκειται απλώς για μια εγγενή ανάγκη της ανθρώπινης φαντασίας να ξέρει ή να προσπαθεί να ανακαλύψει ό,τι μας αφορά ή και ό,τι κανονικά δεν θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει… Σε κάθε περίπτωση, εκείνη η ασίγαστη ανάγκη έχει διατηρηθεί αρκούντως σταθερή από καιρούς παμπάλαιους και ουσιαστικά σε όλους τους πολιτισμούς παίρνοντας διάφορες μορφές – ως επί το πλείστον τη μορφή αφηγήσεων ή ιστοριών λίγο πολύ φανταστικών, όπου το αίνιγμα ή το μυστήριο επιλύεται βασικά μέσω της πονηριάς ή της ευφυΐας». Με το μεράκι, τη μεθοδικότητα και τη μαστοριά ενός παραμυθά ο Juan Antonio Molina Foix χαρτογραφεί σε αυτό το βιβλίο τη γέννηση και την εξέλιξη του αστυνομικού μυθιστορήματος από τους βιβλικούς γρίφους, τον μύθο του Οιδίποδα και της Σφίγγας και τα ανατολίτικα παραμύθια που περιλαμβάνονται στις «Χίλιες και μία νύχτες» ώς τους πρώτους κλασικούς της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Ηδη, αιώνες πριν εντοπίζει ιστορίες που προαναγγέλλουν την έλευση του αστυνομικού αφηγήματος ως αυτόνομου λογοτεχνικού είδους επισημαίνοντας, στην εισαγωγή του βιβλίου, ότι «το θέμα είναι η δοκιμασία της ευφυΐας προκειμένου να επιλυθεί μια σπαζοκεφαλιά… Η προσπάθεια του μυαλού να λύσει το αίνιγμα είναι εκείνο που δίνει στις ιστορίες αυτές τον αδιαμφισβήτητο ψυχαγωγικό τους χαρακτήρα… Αυτό συνιστά και τη βάση της αστυνομικής ιστορίας: να ερεθιστεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η επιθυμία του να μαντέψει μια αλήθεια κρυμμένη και άπιαστη».

Eντοπίζει ότι από τον 16ο αιώνα, στην Αγγλία αλλά και στην Ισπανία, αναγνώσματα με περιπέτειες κατεργαραίων, μικροαπατεώνων, τσαρλατάνων και κακούργων ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή στις μεγάλες πόλεις, ενώ στην Κίνα δημοσιεύθηκαν «Αρχεία δικαστικών υποθέσεων» της δυναστείας Μινγκ. Στα τέλη του 17ου αιώνα μεταφέρονται σε σελίδες διηγημάτων τα πρακτικά του Ολντ Μπέιλι, του δικαστηρίου του Λονδίνου, όπου περιγράφονται τα κατορθώματα των κακοποιών με πλούσιες λεπτομέρειες για τη δράση τους και τις συνθήκες της σύλληψής τους, και παράλληλα ο εφημέριος της φυλακής του Νιούγκεϊτ ξεκινά να δημοσιεύει τις ομολογίες ή τα τελευταία λόγια των καταδικασμένων.

Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα της ιστορίας θεωρείται το «Things are as they are» του Ουίλιαμ Γκόντουιν, που δημοσιεύθηκε το 1794, ενώ το «Οι φόνοι της οδού Μοργκ» του Εντγκαρ Αλαν Πόε είναι το πρώτο αστυνομικό διήγημα και αυτό που συνέβαλε πιο αποφασιστικά στην καθιέρωση του είδους. Στις αρχές του 19ου αιώνα έκανε την εμφάνισή του και το στοιχείο που έγινε το κατεξοχήν –και πολύ δημοφιλές– χαρακτηριστικό της αστυνομικής πλοκής, η ενδελεχής έρευνα για την εξιχνίαση του εγκλήματος και παγιώθηκε το πρότυπο της διαλεύκανσης του μυστηρίου μέσω μιας διαδικασίας διανοητικής από κάποιον ικανό ερευνητή. Το είδος έγινε δημοφιλές σε όλο τον κόσμο τις δεκαετίες του 19ου αιώνα, οπότε προστέθηκαν οι υπογραφές των Κάρολου Ντίκενς, Ουίλκι Κόλινς, Αρθουρ Κόναν Ντόιλ και αργότερα της Αγκάθα Κρίστι, του Ρέιμοντ Τσάντλερ, του Ζορζ Σιμενόν, που συμπλήρωσαν, μαζί με πολλούς άλλους, τη dream team της χρυσής εποχής του αστυνομικού.

Η ανθολογία του J. A. Molina Foix, όπως διευκρινίζει και ο ίδιος, «δεν επιχειρεί να αποτελέσει εξαντλητική, αλλά τουλάχιστον αντιπροσωπευτική παρουσίαση του αστυνομικού είδους στις αναρίθμητες παραλλαγές του, από τις προδρομικές μορφές και την καθιέρωσή του ώς τη δεκαετία του 1920, σημείο καμπής που οριοθετεί τη γέννηση του “νουάρ”, όπου η λύση του αινίγματος δεν είναι πια ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του κειμένου και του κεντρικού χαρακτήρα και ο ερασιτέχνης ερευνητής… αρχίζει να εκλείπει παραχωρώντας τη θέση του στον επαγγελματία».

Η ανθολογία περιλαμβάνει δεκατρία διηγήματα, των Ναθάνιελ Χόθορν, Εντγκαρ Αλαν Πόε, Κάρολου Ντίκενς, Γουίλκι Κόλινς, Μαρκ Τουέιν, Οσκαρ Γουάιλντ, Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, Βαρώνη Ορτσι, Τζακ Λόντον, Μορίς Λεμπλάν, Ζακ Φουτρέλ, Ρίτσαρντ Οστιν Φρίμαν και Τζ. Κ. Τσέστερτον, κάποια κλασικά, άλλα λιγότερο γνωστά, όλα απολαυστικά ωστόσο. Η ανάγνωσή τους είναι μια ευχάριστη περιπλάνηση σε διαφορετικές εποχές, ποικίλα εκφραστικά μέσα και τρόπους γραφής, ιδιαίτερους –κάποιους εμβληματικούς– ήρωες και συναρπαστικούς περιφερειακούς χαρακτήρες. Υπάρχουν ιστορίες που συνδυάζουν την αστυνομική ματιά με το σκωπτικό χιούμορ, άλλες που αποθεώνουν τον ερευνητή και άλλες που διασκεδάζουν με τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του, κάποιες που δεν έχουν καν ερευνητή, αλλά έναν –γνωστό ή άγνωστο– χαρισματικό αφηγητή, αυτές όπου ο κακοποιός εντοπίζεται και τιμωρείται και κάποιες όπου δεν εντοπίζεται ποτέ ή δεν τιμωρείται. Ολες τους συναρπαστικές.

MΑΡΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ – kathimerini.gr