Σωτ. Γεωργανάς, Σωτ. Βανδώρος – moneyreview.gr

Ενώ προχωρούν οι εμβολιασμοί, τα κρούσματα είναι σε επίπεδα ρεκόρ και οι διασωληνωμένοι αυξάνονται. Ξεκάθαρα η πανδημία δεν έχει τελειώσει. Μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας, ειδικά των ευπαθών ομάδων, είναι απαραίτητα.

Όμως η αυστηρότητα δεν είναι αυτοσκοπός: τα μέτρα πρέπει να εξυπηρετούν έναν σαφή στόχο, και αν αυτός δεν επιτυγχάνεται, να αναπροσαρμόζονται.

Για να δούμε αν λειτουργούν τα μέτρα, είναι απαραίτητο να έχουμε στοιχεία (που ακόμα δημοσιεύονται ελλιπώς), αλλά και να κατανοούμε ότι κάτι που λειτούργησε στο παρελθόν δεν θα αποδίδει παρομοίως στο παρόν και στο μέλλον. Πέρυσι, τα μέτρα φάνηκε να λειτούργησαν.

Υπήρχε όμως μεγάλος φόβος, και βέβαια έλειπε η κούραση, τουλάχιστον στην αρχή. Πλέον οι παράγοντες έχουν αλλάξει, οπότε και τα μέτρα πρέπει να προσαρμοστούν στις περιστάσεις, ώστε να αποδίδουν.

Είναι γνωστό στις κοινωνικές επιστήμες ότι οι πολίτες αναζητούν υποκατάστατα για κάθε δραστηριότητα που περιορίζεται, ειδικά προϊούσας της κούρασης. Δεδομένου ότι οι πλέον επικίνδυνοι χώροι είναι οι εσωτερικοί, στόχος των μέτρων πρέπει να είναι να αποθαρρύνεται η κίνηση σε εσωτερικούς χώρους. Αυτή τη στιγμή οι πολίτες καλούνται να δικαιολογηθούν για κάθε κίνηση στην ύπαιθρο, με κίνδυνο επιβολής προστίμου. Τέτοιοι περιορισμοί πιθανόν διοχετεύουν δραστηριότητες προς κλειστούς χώρους ως υποκατάσταση εξωτερικών.

Ενδεικτικά της μειωμένης αποτελεσματικότητας των μέτρων, σκεφτείτε το εξής. Χρησιμοποιώντας δεδομένα κινητικότητας της Google, υπολογίσαμε ότι οι Έλληνες περνούν στα μέσα Φεβρουαρίου 2021 περίπου 10.8% περισσότερο χρόνο κατ’ οίκον σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι (πριν ανακοινωθεί το πρώτο ελληνικό κρούσμα), έναντι π.χ. 25% περισσότερης παραμονής στα σπίτια τον Μάρτιο 2020.

Αν συνυπολογίσουμε ότι έχουμε τόσο μικρό αποτέλεσμα με κλειστή εστίαση, μερική τηλε-εργασία, και κλειστά καταστήματα, γίνεται αντιληπτό ότι το σύστημα βεβαίωσης μετακίνησης δεν αποτρέπει πια τις μετακινήσεις.

Αφού μάλιστα υπάρχουν δικαιολογίες που μπορεί να επικαλεστεί ο πολίτης για σχεδόν οποιαδήποτε μετακίνηση, το λεγόμενο SMS όχι μόνο έχει χάσει πλέον το νόημά του αλλά δημιουργεί επιπλέον κόπωση, επιβαρύνει δυσανάλογα τους ελάχιστους (πια) που ακολουθούν κατά γράμμα τους κανόνες, τιμωρεί τους λίγους άτυχους με πρόστιμα και ενθαρρύνει τον πολίτη να παραβιάζει τους κανόνες.

Εξάλλου, η μετακίνηση με βεβαίωση ισχύει ήδη πάνω από τέσσερις συνεχόμενους μήνες, το οποίο υπονοεί ότι ο νομοθέτης έχει λάβει υπόψη ότι τα μέτρα δεν τηρούνται, με αποτέλεσμα να έρπει για καιρό μια ενδιάμεση κατάσταση.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας πάλι, έχουν αυξηθεί οι επισκέψεις των Ελλήνων στα σούπερ μάρκετ σε σχέση με πριν την πανδημία – τη στιγμή που στις περισσότερες χώρες (ακόμα και την Σουηδία!) παρατηρείται σημαντική μείωση. Γνωρίζοντας ότι τα σούπερ μάρκετ είναι εστίες μετάδοσης του ιού, διαπιστώνουμε ότι οι άνθρωποι αναζήτησαν υποκατάστατα κοινωνικοποίησης, τα οποία τελικά ευνοούν την μετάδοση.

Παρομοίως, το μέτρο του περιορισμού κυκλοφορίας στις 6μμ φέρνει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς συμπυκνώνει ελαφρώς λιγότερες μετακινήσεις σε σημαντικά πιο περιορισμένο χρόνο. Αυτό οδηγεί πιθανότατα σε μεγαλύτερο συνωστισμό όπως επιβεβαιώνει εργασία μας χρησιμοποιώντας την έγκυρη στατιστική προσέγγιση «διαφορά διαφορών» (βλ. Georganas, Vandoros & Velias, Early curfews may backfire).

Ο πρόσφατος περιορισμός κυκλοφορίας στις 6μμ στην Αττική οδήγησε σε αύξηση της παραμονής στο σπίτι κατά μόλις 3.5 ποσοστιαίες μονάδες και σε μείωση στον χρόνο παραμονής σε σούπερ μάρκετ/φαρμακεία κατά 1.8 μονάδες, τη στιγμή που ο διαθέσιμος χρόνος μειώθηκε κατά 3 ώρες – οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι αυξήθηκε ο συνωστισμός, με δυσοίωνες συνεπαγωγές για την πανδημία.

Ας ξαναπούμε ότι τα μέτρα πρέπει να κλείνουν τα κανάλια που οδηγούν σε μεγαλύτερη διασπορά, άρα να έχουν ειδική στόχευση εναντίον των κλειστών χώρων. Ο περιορισμός στην μετακίνηση σε εξωτερικούς χώρους πρέπει να σταματήσει, και να δοθεί έμφαση σε μάσκες και αποστάσεις. Το άνοιγμα εξωτερικών χώρων σε καφετέριες και εστιατόρια για καθήμενους θα μπορούσε ενδεχομένως να βοηθήσει σε αυτή τη κατεύθυνση, αν υπάρχει αυστηρή επιτήρηση από τους υπευθύνους του καταστήματος. Επαγγελματικές συναντήσεις που τώρα γίνονται σε  γραφεία μπορούν να κατευθυνθούν προς ανοιχτούς χώρους εστίασης, που ίσως ξενίζει διαισθητικά, ωφελεί όμως επιδημιολογικά.

Στην εστίαση βέβαια, η μουσική πρέπει να είναι υπό έλεγχο, καθώς μελέτες (π.χ. σε εργοστάσια) έχουν δείξει ότι ο θόρυβος οδηγεί σε διασπορά σταγονιδίων λόγω υψηλότερης έντασης φωνής. Η εκτός γραφείου εργασία όμως, σε κάθε περίπτωση πρέπει να επεκταθεί στο μέγιστο, ειδικά στις υπηρεσίες. Στο ίδιο μήκος κύματος, σε μια χώρα με το κλίμα της Ελλάδας, είναι ακατανόητο να μένουν κλειστές οι πόρτες (ή παράθυρα) των εν λειτουργία καταστημάτων. Ας ξεβολευτούμε έστω λίγο.

Συζητώντας νέες λύσεις, ίσως η φρούδα ελπίδα ότι θα αυτοπεριοριστούν οι νέοι μέσα στα σπίτια για καιρό ακόμα, μπορεί να αντικατασταθεί με την επιλογή να αποφεύγουν την μετάδοση σε ευπαθείς. Μπορεί να ενθαρρυνθεί/επιδοτηθεί η προσωρινή τους στέγαση εκτός μητρικής/πατρικής στέγης (π.χ. σε Airbnb ή άδεια ξενοδοχεία) ώστε να περιοριστεί η διασπορά εντός οικιών.

Τέλος, τα μέτρα πρέπει να είναι σαφή και ξεκάθαρα. Οποιαδήποτε ασάφεια, όχι μόνο αφήνει την ερμηνεία στο εκτελεστικό όργανο, δυνάμει οδηγώντας σε αδικία, αλλά μειώνει και την εφαρμογή των κανόνων στο πεδίο, προκαλώντς σύγχυση. Ακόμα και ιδιαίτερα ενημερωμένοι πολίτες αναρωτιούνται τι τελικά ισχύει και τι όχι!

Εν κατακλείδι η πανδημία δεν έχει τελειώσει και οφείλουμε να προστατεύσουμε την δημόσια υγεία. Όμως αυτό πρέπει να γίνεται με αποδοτικά μέτρα, όχι παρεμβάσεις με μηδενικό ή και αρνητικό επιδημιολογικό όφελος, που ταυτόχρονα επιβαρύνουν την οικονομία και ψυχική υγεία. Tα μέτρα πρέπει να αξιολογούνται διαρκώς βάσει δεδομένων, και όταν δεν αποδίδουν να αλλάζουν. Ακόμα κι αν κάποτε λειτουργούσαν.

Ο Σωτήρης Βανδώρος είναι Αν. Καθηγητής Οικονομικών Υγείας στο King’s College London και Adjunct Αν. Καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Harvard.   

Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι Αν. Καθηγητής Οικονομικών (Θεωρία Παινγίου & Συμπεριφορά) στο City, University of London.