Έχει το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, αλλά η σκέψη και η γνώση έρχονται από το παρελθόν.

Όσο για την κατανόηση του παρόντος, αυτό είναι πάντοτε το ζητούμενο, ακόμη και για έναν ιστορικό. «Κατανοώντας τον τρόπο λειτουργίας διαφορετικών κοινωνιών καταλαβαίνεις καλύτερα και τη δική σου», σχολιάζει ο καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, Κώστας Κωστής. «Αλλωστε, αυτό ακριβώς είναι η Ιστορία, η κατανόηση του διαφορετικού».

Αφορμή για τη συζήτησή μας είναι η διάλεξη που πρόκειται να δώσει σήμερα Δευτέρα με θέμα τις πανδημίες στην Ιστορία. Θα τον φιλοξενήσει το ΚΠΙΣΝ στον Πύργο Βιβλίων και η ομιλία θα μεταδοθεί απευθείας από την Εθνική Πινακοθήκη, η οποία, βεβαίως, παραμένει κλειστή. Εχοντας απέναντί μας –έστω και μέσω της οθόνης του υπολογιστή– έναν καθηγητή, τον ρωτάμε πώς αισθάνεται που καλείται να μιλήσει σε μια άδεια αίθουσα. «Δεν το έχω ξανακάνει ποτέ», απαντά, «και πραγματικά, το πρώτο πράγμα που αναρωτήθηκα όταν μου έγινε η πρόταση, ήταν τι θα βλέπω καθώς μιλώ. Μια διάλεξη εξαρτάται πολύ από το κοινό της. Ο ομιλητής είναι συνδεδεμένος με το ακροατήριό του, τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα εκείνων που παρακολουθούν».

Ωστόσο, το θέμα τού είναι απόλυτα γνωστό. Εχει ασχοληθεί σε έκταση και βάθος με το φαινόμενο των πανδημιών, δημοσιεύοντας, ήδη το 1995, το έργο του «Στον καιρό της πανώλης. Εικόνες από τις κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου, 14ος-19ος αιώνας». Αυτή τη φορά, ο Κώστας Κωστής θα επεκτείνει το πεδίο του προβληματισμού του μέχρι τον 21ο, ξεκινώντας από την επιδημία της πανούκλας που επί 500 χρόνια έπληττε την Ευρώπη, μέχρι τον κορωνοϊό. «Δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να αμφισβητήσει τη σημασία που είχαν για την ανθρώπινη ιστορία οι μεγάλες επιδημίες», τονίζει ο ιστορικός. «Τον 14ο αιώνα, η σημαντικότερη, ίσως, πανδημία που έχει καταγραφεί ποτέ, η βουβωνική πανώλη, γνωστή και ως “μαύρος θάνατος”, σκότωσε το ένα τρίτο και κατ’ άλλους τον μισό πληθυσμό της Ευρώπης, οδηγώντας σε βαθύτατες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Για την ισπανική γρίπη, το 1918, οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για σχεδόν 20 εκατ. θύματα. Συνεπώς, οι ασθένειες, και δη οι επιδημίες, είναι από τους θεμελιώδεις παράγοντες που επιδρούν στις τύχες των κοινωνιών».

Υπό αυτό το πρίσμα, η πανδημία του κορωνοϊού θα προκαλέσει πολύ σημαντικές αναταράξεις, διαπιστώνει, κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει. «Στο παρελθόν, έλεγαν ότι τον λιμό –την πείνα που φέρνει η φτώχεια– ακολουθεί ο λοιμός – η επιδημία», εξηγεί. «Αυτό καταδεικνύει την άμεση σχέση της ασθένειας με την οικονομία, κάτι που διαπιστώνουμε ήδη. Από το 2008 έχει ξεκινήσει διεθνώς μια διαδικασία απο-παγκοσμιοποίησης, η οποία πλέον εντείνεται. Τα ταξίδια περιορίζονται και οι ευρωπαϊκές χώρες ήδη επιθυμούν να μειώσουν τις διαδρομές της αλυσίδας αξιών, δηλαδή να πάψουν να παράγουν προϊόντα τόσο μακριά, σε άλλες ηπείρους. Αυτά είναι συμπτώματα μιας διαδικασίας φθίνουσας παγκοσμιοποίησης», σχολιάζει.

Έρχεται φτώχεια

Και συνεχίζει: «Επίσης, είναι προφανές, ήδη από τις ΗΠΑ και τα υψηλότατα ποσοστά της ανεργίας, ότι θα προκύψει το πρόβλημα της φτώχειας. Από την ανεργία δεν θα ξεφύγει ούτε η Ευρώπη και δεν ξέρουμε αν θα μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά. Είναι εύλογο ότι σε αυτές τις συνθήκες ενισχύεται η κρατική εξουσία. Το κράτος παρεμβαίνει δυναμικά για να προστατεύει τον εαυτό του και τους πολίτες. Ετσι, μετά από μια περίοδο που αντιμετωπιζόταν με δυσπιστία, ακολουθεί η εποχή που θα πάρει πρωτοβουλίες».

Θα έλεγε ότι, παρά την εμπειρία αιώνων της ανθρωπότητας, ο κορωνοϊός μας κατέλαβε εξαπίνης, τρομοκρατώντας μας, όπως συνέβαινε στο παρελθόν; «Ο φόβος συνήθως προέρχεται από το άγνωστο, αυτό που δεν μπορούμε να ελέγξουμε», απαντά. «Στον δυτικό κόσμο, βεβαίως, είχαμε τη σιγουριά, την αλαζονεία, ότι η επιστήμη μας μπορεί να ελέγξει τέτοιου είδους προβλήματα. Κάτι που σε μεγάλο βαθμό ισχύει. Τώρα, λοιπόν, θα μάθουμε να ζούμε με τον ιό, και εκείνος για να επιβιώσει μπορεί να “συμφιλιωθεί” με τον άνθρωπο, όπως συνέβη με τη γρίπη. Η βαρύτητα των επιπτώσεων για την κοινωνία και τον πολιτισμό θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη διάρκεια της πανδημίας. Στο άμεσο μέλλον θα φανεί τι από όσα συμβαίνουν τώρα, θα μείνει στη ζωή μας».

ΜΑΡΩ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ-kathimerini.gr