«Η επιστημονική διαδικασία είναι αδυσώπητη», λέει στην Καθημερινή ο Σταμάτης Κριμιζής από την Ουάσιγκτον. Εχει μόλις βγει από μια συνάντηση με την ομάδα που παρακολουθεί το πρόγραμμα ACE (Advanced Composition Explorer) της NASA, τον διαστημικό εξερευνητή που βρίσκεται πάνω από ένα εκατομμύριο χιλιόμετρα μακριά από τη Γη και μας παρέχει πληροφορίες για τον διαστημικό καιρό και τις ηλιακές καταιγίδες.

Η διαδικασία στην οποία αναφέρεται, στον απόηχο της υπόθεσης Αντωνιάδου, είναι αυτή που ελέγχει την πορεία και την ποιότητα των επιστημόνων και του έργου τους και πολλές φορές αποκλείει όσους δεν πληρούν τα κριτήριά της που είναι πολύ συγκεκριμένα: δημοσιεύσεις, αναφορές σε ετεροδημοσιεύσεις, έρευνα κ.τ.λ. Είναι σημαντικό μας λέει ο κ. Κριμιζής να μην επιβραβεύονται άνθρωποι που δεν έχουν τα απαραίτητα προσόντα. «Εχουμε χιλιάδες Ελληνες ερευνητές που διαπρέπουν σε πανεπιστήμια ανά τον κόσμο και είναι πράγματι άξιοι αναγνώρισης αλλά δεν τους δίνει κανείς σημασία».

Τα τελευταία χρόνια με την ευρύτερη διάδοση της επιστήμης και των αποτελεσμάτων της έρευνας σε τομείς όπως η κοσμολογία και η αστροφυσική έχουν έρθει στο προσκήνιο αρκετοί επιστήμονες και ερευνητές και ρωτάμε τον κ. Κριμιζή εάν παρατηρεί μια αυξανόμενη ανάγκη από τους νέους επιστήμονες για αναγνώριση και προβολή.

«Η ανάγκη των νέων επιστημόνων για αναγνώριση είναι ένα φαινόμενο που υπήρχε και θα συνεχίσει να υπάρχει, αλλά πρέπει να γίνεται με σοβαρότητα και ευθύνη. Το γεγονός ότι πιθανόν, τώρα, γίνεται περισσότερο, έχει σχέση με την υποβάθμιση του ήθους στην κοινωνία γενικά και προφανώς αυτό έχει επιπτώσεις και στην επιστήμη. Αυτές οι αρχές έχουν υποχωρήσει».

Η αξιολόγηση

Η παρουσία των επιστημόνων στα μέσα ενημέρωσης και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σήμερα μεγαλύτερη απ’ ό,τι στο παρελθόν, αλλά αυτό δεν μετράει, μας λέει ο ακαδημαϊκός, στην επιστημονική κοινότητα. «Αυτή η παρουσία δεν τους αναδεικνύει στην πραγματικότητα, διότι επιστημονικά, οποιαδήποτε θέση και να διεκδικήσουν, αυτοί που θα τους κρίνουν θα δουν τι έχουν γράψει, πόσες ετεροαναφορές έχουν και τι αντίκτυπο έχει η επιστημονική τους δουλειά. Η ανάδειξη γίνεται στον επιστημονικό κόσμο και όχι στα σόσιαλ μίντια».

«Η ανάδειξη των επιστημόνων γίνεται στον επιστημονικό κόσμο και όχι στα σόσιαλ μίντια», επισημαίνει στην «Κ» ο διεθνούς φήμης επιστήμονας και ακαδημαϊκός Σταμάτης Κριμιζής.

Πριν από μερικές μέρες ο Σταμάτης Κριμιζής διέβη το κατώφλι των 81 ετών και στην πολύχρονη καριέρα του γνώρισε τιμές και αναγνώριση τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από το ευρύ κοινό. Αλλωστε, είναι ο μόνος επιστήμονας στον κόσμο που ηγήθηκε ή συμμετείχε σε πειράματα Φυσικής και στους εννιά πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος με προγράμματα της NASA, κάνοντας με αυτόν τον τρόπο ένα ταξίδι που πολλοί από εμάς μπορούμε μόνο να ονειρευτούμε. Στα 50 χρόνια της καριέρας του συνέγραψε περισσότερα από 600 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και βιβλία και υπήρξε επιστημονικός υπεύθυνος σε πειράματα που εκτέλεσαν τα θρυλικά «Βόγιατζερ» και το «Κασίνι» που διερεύνησε τον Κρόνο και τα δαχτυλίδια του.

Η πρώτη του επαφή με ρουκέτες και προωθητήρες έγινε με τα παραδοσιακά έθιμα της Χίου όπου μεγάλωσε. Το 1956 φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότας και μια συνάντηση με τον διάσημο καθηγητή Τζέιμς Βαν Αλεν, που έδωσε το όνομά του στις ραδιενεργές ζώνες γύρω από τη Γη, του άλλαξε τη ζωή. Ο νεαρός φοιτητής της Μινεσότας περιέγραφε στον Βαν Αλεν πώς κατασκεύαζε έναν μετρητή κοσμικών ακτίνων και έπειτα ο καθηγητής τον πήρε στο μεταπτυχιακό του πρόγραμμα. Λίγο αργότερα, ο Σταμάτης Κριμιζής κατασκεύαζε ένα από τα επιστημονικά όργανα που θα είχε πάνω του το διαστημόπλοιο «Mariner 4» για τον Άρη.

Σήμερα, ο ακαδημαϊκός Σταμάτης Κριμιζής είναι άμισθος σύμβουλος του υπουργού Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκου Πιερρακάκη και συνεχίζει την προσπάθειά του να φέρει πιο κοντά την Ελλάδα στο πρόσφορο, από πολλές πλευρές, πεδίο του Διαστήματος και της διαστημικής τεχνολογίας. Το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος αντικατέστησε τον περασμένο Αύγουστο τον Ελληνικό Διαστημικό Οργανισμό και βρίσκεται σε μια διαδικασία συγκρότησης διοικητικού συμβουλίου και των απαραίτητων δομών ώστε να στελεχωθεί και να τεθεί σε λειτουργία.

Άγρυπνο μάτι παρατηρεί το κλίμα του πλανήτη

Δεν είναι λίγοι οι Ελληνες επιστήμονες και ερευνητές που εργάζονται στην αμερικανική NASA, στην ευρωπαϊκή ESA αλλά και σε πανεπιστήμια που συνεργάζονται με διαστημικούς οργανισμούς. Ενας από αυτούς που εργάζεται αθόρυβα και μεθοδικά είναι ο διευθυντής του Εργαστηρίου «Climate and Radiation Laboratory» της NASA Λάζαρος Ωραιόπουλος, το οποίο παρατηρεί τις ιδιότητες των νεφών και των αιωρούμενων σωματιδίων από το Διάστημα. «Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να καταλάβουμε ποιος είναι ο ρόλος τους στο κλίμα της Γης και πώς θα το επηρεάσουν στο μέλλον», μας εξηγεί ο κ. Ωραιόπουλος.

Ενας συνδυασμός τύχης, περιστάσεων και εξειδίκευσης έφεραν στη NASA το 1997 τον κ. Ωραιόπουλο, έπειτα από το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο McGill του Καναδά. Μια σύσταση από ειδικούς στον τομέα των νεφών και της δορυφορικής τους παρατήρησης τον έφερε ενώπιον ενός σημαντικού ερευνητή της αμερικανικής διαστημικής υπηρεσίας που αναζητούσε ένα άτομο με γνώσεις στη διάδοση της ηλιακής ακτινοβολίας σε ανομοιογενή νέφη. «Ηρθα για συνέντευξη στην οποία έδωσα και μια ομιλία και απ’ ό,τι φαίνεται μπόρεσα να πείσω για τις γνώσεις μου επί του αντικειμένου. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως προσκαλούν αρκετά άτομα, αλλά ποτέ δεν έμαθα τις λεπτομέρειες», μας λέει.

Από αριστερά, Αγγελος Βουρλίδας, Χρύσα Κουβελιώτου και Λάζαρος Ωραιόπουλος, τρεις επιστήμονες που δουλεύουν αθόρυβα και μεθοδικά σε θέσεις ευθύνης στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.

Τα νέφη και η επίδρασή τους στο κλίμα είναι ένα μυστήριο της επιστήμης, που το εργαστήριο της NASA προσπαθεί να καταγράψει, ώστε να δώσει τα απαραίτητα δεδομένα τα οποία χρειάζονται οι επιστήμονες για να προσομοιώσουν καλύτερα τη συμπεριφορά τους σε κλιματικά μοντέλα. «Τα νέφη μπορούν να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν τις κλιματικές αλλαγές και έτσι να θερμάνουν ή να ψυχράνουν τον πλανήτη», σημειώνει ο ίδιος και η συμπεριφορά τους συνδέεται με αλλαγές σε αιωρούμενα σωματίδια και αέρια θερμοκηπίου. Τα «επεισόδια ρύπανσης» της ατμόσφαιρας είναι ορατά από το Διάστημα, μας εξηγεί, όπως βέβαια και τα μέτρα για τη μείωσή τους που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις του κόσμου. Το εργαστήριο του Λάζαρου Ωραιόπουλου μοιάζει σαν ένα άγρυπνο μάτι που προσέχει τον πλανήτη μας.

«Η έρευνα θέλει υπομονή, ορισμένοι χαραμίζονται σε ρηχά πράγματα» 

«Το σημείο σταθμός στην καριέρα μου ήταν το δεύτερο Sabbatical που πήρα», μας λέει από τις Βρυξέλλες η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσιγκτον, Χρύσα Κουβελιώτου για την εκπαιδευτική άδεια που την οδήγησε στην αμερικανική υπηρεσία Διαστήματος. «Τότε ήταν που πήγα για δεύτερη φορά στη NASA και δεν έφυγα ποτέ ξανά», συμπληρώνει η καταξιωμένη επιστήμονας και μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ. Με σπουδές Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια σε πανεπιστήμια της Αγγλίας και της Γερμανίας, η κ. Κουβελιώτου ξεκίνησε ακαδημαϊκή καριέρα στην Ελλάδα πριν επισκεφθεί για πρώτο Sabbatical τη NASA το 1985. «Δούλευα πάνω στις εκλάμψεις των ακτίνων Γ, κάτι που δεν μπορούσα να κάνω στην Ελλάδα διότι δεν υπήρχαν οι δυνατότητες. Αυτή η έρευνα γινόταν μόνο στο Διάστημα», τονίζει.

Από τότε με κάθε ευκαιρία πήγαινε για έρευνα στην Αμερική μέχρι που στις αρχές του ’90 ένας επιστήμονας από το διαστημικό κέντρο πτήσεων Μάρσαλ της NASA την «έψαξε» χάρη στις εξειδικευμένες γνώσεις της. «Είχε αναπτύξει ένα πείραμα σε έναν δορυφόρο για την ανίχνευση εκλάμψεων ακτίνων Γ, πάνω στις οποίες είχα κάνει εγώ το διδακτορικό μου στη Γερμανία. Οταν δουλέψαμε μαζί δεν ήθελε να με αφήσει να φύγω, αλλά δεν ήθελα ούτε εγώ» λέει και έτσι αποφάσισε να αφήσει για πάντα το ελληνικό πανεπιστήμιο. Η σημαντικότερη στιγμή στην καριέρα της ήταν η ανακάλυψη της ύπαρξης πυκνών μαγνητικών άστρων νετρονίων (magnetars). Σήμερα, μετά 25 χρόνια στη NASA, είναι καθηγήτρια σε ένα κορυφαίο πανεπιστήμιο με μια ομάδα αφοσιωμένων επιστημόνων. «Αυτό που λέω στους φοιτητές είναι να κάνουν μια δουλειά που την αγαπούν και όχι μόνο από ανάγκη, αν μπορούν φυσικά να έχουν επιλογή».

Τη δουλειά που αγαπούσε από παιδί κάνει και ο Θεσσαλονικιός αστροφυσικός Αγγελος Βουρλίδας, ο οποίος εργάζεται στο Applied Physics Laboratory του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς. Ο κ. Βουρλίδας είναι υπεύθυνος για τα τηλεσκόπια που φέρει το διαστημόπλοιο «Parker Solar Probe» της NASA σε μέγεθος κουτιού παπουτσιών και τις εντυπωσιακές φωτογραφίες του Ηλιου. «Από μαθητής στο γυμνάσιο ήξερα ότι ήθελα να ασχοληθώ με τη ραδιοαστρονομία και να έρθω στην Αμερική. Ο,τι έκανα από εκεί και πέρα είχε αυτό τον σκοπό» μας λέει και έτσι έγινε παρά τις δυσκολίες που συνάντησε στη διαδρομή.

Οι υποτροφίες για διδακτορικό δεν ήταν εύκολη υπόθεση και έπρεπε πρώτα να ανοίξει αρκετές απορριπτικές επιστολές προτού γίνει δεκτός από το Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού στις αρχές του ’90. Πέρασε πολλές ώρες στις βιβλιοθήκες του πανεπιστημίου μέχρι να συνηθίσει στο αμερικανικό σύστημα διδασκαλίας, αλλά σήμερα αποφασίζει με τους συνεργάτες σε ποιο τμήμα του περιήλιου θα «κοιτάξει» το διαστημόπλοιο της NASA και ετοιμάζει πρόταση για μια νέα αποστολή στον Ηλιο με ένα πείραμα που θα δημιουργήσει κάτι σαν τεχνητή έκλειψη. «Η έρευνα θέλει διάβασμα, να δουλέψεις προγράμματα, θέλει επιμονή και υπομονή και χαραμίζονται ορισμένοι σε ρηχά πράγματα».

ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ-ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ