Στο βιβλίο «The Holocaust in Thessaloniki: Reactions to the Anti-Jewish Persecution, 1942-1943» του Θεσσαλονικιού ιστορικού ερευνητή Λεόν Σαλτιέλ απονέμεται το φετινό Διεθνές Βραβείο Βιβλίου για την Έρευνα του Ολοκαυτώματος (International Book Prize for Holocaust Research) από το Ίδρυμα Γιαντ Βασέμ (Yad Vashem).

Με το ίδιο βραβείο τιμάται και η Eliyana R. Adler από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια για το βιβλίο της «Surival on the Margins: Polish Jewish Refugees in the Wartime Soviet Union (Harvard University Press, 2020).

Το βιβλίο «The Holocaust in Thessaloniki: Reactions to the Anti-Jewish Persecution, 1942-1943» (ελ. μετάφραση, Το Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη: Αντιδράσεις στις αντι-εβραϊκές διώξεις 1942-1943), που κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις Routledge, ρίχνει φως σε μια σειρά από ερωτήματα που παρέμεναν αναπάντητα επί δεκαετίες σε σχέση με τις αντιδράσεις φορέων και αρχών της πόλης την περίοδο των αντι-εβραϊκών διώξεων και του Ολοκαυτώματος.

Το βιβλίο -απόρροια πολυετούς έρευνας στο πλαίσιο διδακτορικής διατριβής του κ. Σαλτιέλ στο ΠΑΜΑΚ, με επιβλέποντα καθηγητή τον Νίκο Μαραντζίδη, που συνεχίστηκε με δύο μεταδιδακτορικά (ένα στο πανεπιστήμιο της Γενεύης κι ένα στο ΑΠΘ)- αφηγείται τις τελευταίες ημέρες της τότε εξέχουσας εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, η συντριπτική πλειονότητα των μελών της οποίας οδηγήθηκε στο Άουσβιτς.

«Είναι μεγάλη τιμή για μένα που το βιβλίο μου, με θέμα το Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη, έλαβε το Διεθνές Βραβείο για την Έρευνα του Ολοκαυτώματος από το Ίδρυμα Γιαντ Βασέμ. Το βιβλίο αυτό είναι βασισμένο στη διδακτορική διατριβή που εκπόνησα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας σε αρχεία 10 χώρων ανά τον κόσμο. Η διεθνής ακαδημαϊκή κοινότητα υστερεί σε γνώσεις πάνω στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας, και την ελληνική εβραϊκή ιστορία εν γένει. Με την έρευνά μου προσπάθησα να ρίξω φως σε άγνωστες πτυχές της ιστορίας του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης και να το εντάξω στο ευρύτερο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πλαίσιο», δήλωσε ο κ. Σαλτιέλ.

«Το βιβλίο που εκδόθηκε στην αγγλική γλώσσα και μόλις βραβεύτηκε ελπίζω να ανοίξει νέους ερευνητικούς ορίζοντες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ώστε η ελληνική εμπειρία να ενταχθεί πλήρως στο διεθνές ακαδημαϊκό πλαίσιο και να αυξηθεί το ενδιαφέρον πάνω στο θέμα», πρόσθεσε.

Σηκώνοντας το πέπλο της σιωπής

Δέκα κεφάλαια, 260 σελίδες ιστορικών γεγονότων -προϊόν πολύχρονης, εκτεταμένης έρευνας σε αρχεία δέκα χωρών σε τρεις ηπείρους- αποκαλύπτουν μια «αχαρτογράφητη» έως σήμερα πτυχή των διώξεων του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης.

Εστιάζοντας στην τραγική αυτή πτυχή της Ιστορίας, το βιβλίο αποκαλύπτει τις αντιδράσεις των αρχών, της Εκκλησίας και της κοινωνίας των πολιτών καθώς «ξεδιπλώνει» και φέρνει στο φως μια σειρά από σημαντικά γεγονότα. Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη μελέτη που εξετάζει σε τέτοιο βάθος αυτά τα ζητήματα και αναμένεται να αποτελέσει χρήσιμο «εργαλείο» στα χέρια φοιτητών και μελετητών του Ολοκαυτώματος, της Ευρωπαϊκής Ιστορίας και των Εβραϊκών Σπουδών.

Ο Λεόν Σαλτιέλ μελετά επισταμένα τις αντιδράσεις των φορέων της πόλης (τοπικές αρχές, επαγγελματικές ενώσεις πανεπιστήμιο, δικαστήρια, Εκκλησία κ.ά) στις διώξεις των μελών της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης. Αντιδράσεις που στις περισσότερες περιπτώσεις, χαρακτηρίζονταν από παντελή αδράνεια. Μάλιστα, επισημαίνεται πως παρά το γεγονός ότι υπήρξαν μαζικές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες για τα θέματα που ο πληθυσμός και η ηγεσία του θεωρούσαν πρωταρχικής σημασίας γι’ αυτούς, καμιά απ’ αυτές δεν αφορά στις μαζικές απελάσεις των εβραίων, με το συνεπακόλουθο τραγικό τέλος.

Το βιβλίο αναδεικνύει επίσης το γενικό πλαίσιο των σχέσεων πριν από τον πόλεμο αλλά και ειδικότερα το ιστορικό πλαίσιο των σύνθετων σχέσεων (συνύπαρξης αλλά και ανταγωνισμού) μεταξύ χριστιανών κι εβραίων στη Θεσσαλονίκη, αλλά και τον ρόλο της ελίτ της πόλης, η οποία όχι μόνο δεν ασχολείται με όσα συμβαίνουν στην εβραϊκή κοινότητα της πόλης αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις -όπως επισημαίνει ο συγγραφέας- επιλέγει να αντιμετωπίσει τα όποια ζητήματα προκύπτουν με …ορθολογικό τρόπο ή διά της νομικής οδού προκειμένου να προσδώσει μια επίφαση «νομιμότητας» στις διαδικασίες, σε μια εποχή σοβαρής ηθικής και νομικής κατάρρευσης.

Ο Λεόν Σαλτιέλ καταπιάνεται με ζητήματα που παραμένουν ανοιχτή «πληγή» για την πόλη, όπως -μεταξύ άλλων- η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της, τον Δεκέμβριο του 1942, τρεις μήνες πριν από την έναρξη των διώξεων των εβραίων της Θεσσαλονίκης, ένα σπάνιο γεγονός στην ιστορία της υπό ναζιστικής κατοχής Ευρώπης, τη μετονομασία οδών που έφεραν εβραϊκά ονόματα, έπειτα από εισήγηση του δημάρχου Θεσσαλονίκης, έναν μήνα νωρίτερα (Νοέμβριος 1942) αλλά και την προσπάθεια ιδιωτών να καρπωθούν τις εβραϊκές περιουσίες υπό την ανοχή των φορέων.