ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΟΥΝΟΣ*, ΠΕΤΡΟΣ ΣΤΕΦΑΝΕΑΣ** – kathimerini.gr

Δεν υπάρχει ενεργός χρήστης του Διαδικτύου που να μην έχει ανατρέξει κάποια στιγμή σε αυτήν, ενώ σε διαδικτυακές αναζητήσεις τα λήμματά της είναι συνήθως στις πρώτες πέντε θέσεις. Η Wikipedia πέραν της χρηστικότητάς της έχει δική της ιστορία και φιλοσοφία, διότι εκτός από δημοφιλής διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια έχει προτείνει ένα εναλλακτικό μοντέλο αξιοποίησης του Διαδικτύου με κεντρικό άξονα το δημόσιο ψηφιακό όφελος.

Το όραμα των ιδρυτών της, το 2001, ήταν να δημιουργηθεί μια παγκόσμια εγκυκλοπαίδεια σε όλες τις γλώσσες με ελεύθερη πρόσβαση για κάθε χρήστη. Στόχος δεν ήταν το κέρδος, αλλά το κοινόχρηστο αγαθό. Ετσι, το όλο εγχείρημα βασίζεται στην ενεργοποίηση και αυτο-οργάνωση των συντακτών-εθελοντών της. Είκοσι χρόνια μετά το ξεκίνημά της, κάθε λίγα λεπτά ανεβαίνει ένα καινούργιο λήμμα ή διορθώνεται ένα παλιότερο, ενώ δισεκατομμύρια είναι οι μηνιαίες αναγνώσεις σε πάνω από διακόσιες γλώσσες. Εχει δημιουργηθεί έτσι ένας τεχνολογικός κολοσσός, με την τεχνική του υποδομή να βασίζεται αποκλειστικά σε ανοικτό λογισμικό. Η διαχείριση της ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας γίνεται από το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Wikemedia και στηρίζεται αποκλειστικά σε δωρεές.

Η ανάγκη του ανθρώπου για έναν συστηματοποιημένο και προσβάσιμο σε όλους τρόπο οργάνωσης του «συνόλου» της γνώσης προϋπήρχε της ψηφιακής εποχής. Η λέξη εγκυκλοπαίδεια έχει αρχαιοελληνική προέλευση από τη φράση εγκύκλιος παιδεία, δηλαδή από την εκ κύκλω προσφερόμενη διδασκαλία. Η περίφημη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας φτιάχτηκε από τον Πτολεμαίο τον Α΄ ύστερα από παρότρυνση του Δημητρίου Φαληρέα, μαθητή του Αριστοτέλη, και είχε ως κεντρικό της στόχο την οργάνωση και διάσωση όλης της μέχρι τότε γνώσης του αρχαίου κόσμου. Στο ίδιο πνεύμα, ο Λατίνος Πλίβιος ο πρεσβύτερος τον πρώτο αιώνα μετά Χριστόν συνέγραψε την πρώτη εγκυκλοπαίδεια για τον φυσικό κόσμο (Naturalis Historia).

Πολλούς αιώνες μετά, τον 18ο αιώνα, οι εγκυκλοπαιδιστές ήταν από τα σημαντικότερα ρεύματα του γαλλικού Διαφωτισμού με προεξάρχοντες τους Ντενίς Ντιντερό και Ζαν Λε Ρον ντ’ Αλαμπέρτ. Η εγκυκλοπαίδεια Britannica (1768 – ) θεωρείται η πιο ακαδημαϊκά αξιόπιστη εγκυκλοπαίδεια. Στην Ελλάδα είχαν εκδοθεί τον 20ό αιώνα σημαντικές εγκυκλοπαίδειες (Ηλιος, Πυρσός, Ελευθερουδάκη, Πάπυρος κ.ά.).

Tα λήμματα της Wikipedia θεωρούνται δημόσια ψηφιακά αγαθά του 21ου αιώνα. Δυνητικά κάθε χρήστης μπορεί να προτείνει τη συγγραφή ενός λήμματος ή τη βελτίωση ενός ήδη υπάρχοντος. Περισσότερα από πενήντα πέντε εκατομμύρια άρθρα σε εκατοντάδες γλώσσες έχουν γραφεί, διορθωθεί και έχουν ελεγχθεί για την ορθότητά τους από χιλιάδες εθελοντές σε όλο τον κόσμο. Μόνο στην αγγλική έχουν γραφτεί πάνω από έξι εκατομμύρια άρθρα, κάτι που σε έντυπη μορφή ξεπερνά τους δύο χιλιάδες οκτακόσιους τόμους. Το ότι η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια λειτουργεί χωρίς επίσημες επιτροπές κρίσης και αξιολόγησης των λημμάτων και οι εθελοντές χρησιμοποιούν υλικό από τρίτες πηγές που δεν ήταν σε κάποιες περιπτώσεις ακριβείς, είχε δημιουργήσει πολλές επιφυλάξεις για το κύρος και την ποιότητα του περιεχομένου της. Με τα χρόνια, όμως, η εικόνα αυτή έχει αντιστραφεί, με τα λήμματα της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας να βελτιώνονται σε κύρος και εγκυρότητα. Ερευνες έδειξαν ότι σε κάποιες από τις πιο ώριμες εκδοχές της Wikipedia ο μέσος χρόνος διόρθωσης ενός λάθους (από άλλο συντάκτη της ίδιας κοινότητας) είναι λίγα λεπτά – κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα προγράμματα ανοικτού λογισμικού. Εμπειροι συντάκτες έχουν αφιερώσει πολλές ώρες από τη ζωή τους στη βελτίωση της ποιότητας της εγκυκλοπαίδειας με ανιδιοτέλεια και πολλή έρευνα. Βεβαίως, δεν λείπουν και κάποια φαινόμενα κλειστότητας, όπου παλαιότεροι συντάκτες είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί σε καινούργια λήμματα με αποτέλεσμα την αποθάρρυνση νέων συντακτών.

Χαρακτηριστικό της βελτιωμένης εγκυρότητας της Wikipedia είναι ότι, τον περασμένο Οκτώβριο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το Ιδρυμα Wikimedia ανακοίνωσαν τη συνεργασία τους για την παροχή αξιόπιστων πληροφοριών για την COVID-19. Κοινός σκοπός τους είναι η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και των ψευδών ειδήσεων μέσω επιστημονικά έγκυρων γνώσεων, με τη Wikipedia να παίζει κομβικό ρόλο.

Στην ελληνική γλώσσα, η Wikipedia έχει αξιόλογη παρουσία και διαθέτει σήμερα πάνω από 186.000 λήμματα και 1.150 συντάκτες. Αν λάβει κανείς υπόψη το εύρος του ιστορικού και πολιτιστικού περιεχομένου ελληνικού ενδιαφέροντος, το μέγεθός της είναι μικρό και χρειάζεται επέκταση. Ενας φιλόδοξος στόχος θα μπορούσε να είναι ο πενταπλασιασμός των λημμάτων την ερχόμενη πενταετία με τη μεγαλύτερη εμπλοκή της εκπαιδευτικής κοινότητας και της τοπικής αυτοδιοίκησης.

* Ο κ. Θόδωρος Καρούνος είναι ερευνητής στο ΕΜΠ.
** Ο κ. Πέτρος Στεφανέας είναι επίκουρος καθηγητής στο ΕΜΠ.