Τρία βιβλία της βραβευμένης με Νόμπελ Ανί Ερνό σε ελληνική μετάφραση

Η βράβευση προ ολίγων μηνών της Ανί Ερνό (Annie Ernaux) με το Νόμπελ Λογοτεχνίας προκάλεσε πολλές διχογνωμίες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Τα βιβλία της, όμως, που σίγουρα δεν είναι άμοιρα προσοχής, μεταφράζονται και κυκλοφορούν με ταχείς ρυθμούς στα ελληνικά. Μόνο μέσα στο 2022 από το Μεταίχμιο βγήκαν τρία αφηγήματά της, και τα τρία σε εξαιρετικές μεταφράσεις της Ρίτας Κολαΐτη: οι «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού», «Ο νεαρός άνδρας» και «Το γεγονός».

Στις «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» η συγγραφέας ταξιδεύει στον καιρό της νιότης της, στις ερωτικές επιθυμίες που άρχισαν να την κατακλύζουν όταν ήταν δεκαοκτώ ετών, αλλά και στα αισθήματα ντροπής και ταπείνωσης ή αυτοπεποίθησης και χειραφέτησης, τα οποία ρίζωσαν διαδοχικά στην καρδιά της. Το αυτοβιογραφικό στοιχείο αποτελεί την κεφαλαιώδη παράμετρο για την πεζογραφία της Ερνό και το ίδιο συμβαίνει στο «Ο νεαρός άνδρας», όπου θα πάρει σάρκα και οστά μια άλλη ερωτική κατάσταση, σε εντελώς διαφορετικό χρόνο αυτή τη φορά – όταν η πρωταγωνίστρια θα ερωτευτεί έναν άνδρα κατά τρεις δεκαετίες νεότερό της.

Βάζοντας τον εαυτό της στο κέντρο σύντομων πλην άκρως πυκνών και οργανικά μεστών αφηγήσεων, που δεν αποτελούν σε καμιά περίπτωση μυθιστορήματα, αλλά δεν μπορεί και να χαρακτηριστούν διηγήματα, η Ερνό αποσπά από την κοινοτοπία και την τύρβη της καθημερινότητας έναν πολύ προσωπικό κόσμο, ο οποίος, ωστόσο, μεταμορφώνεται αυτόχρημα σε στάση ζωής: σε έναν τρόπο να κατανοεί κανείς μια κοινωνία η οποία μοιάζει σημαδεμένη από την οικονομική ανισότητα και την κοινωνική ανισομέρεια. Αυτή η συνεχής αιώρηση της Ερνό ανάμεσα στο ατομικό και στο κοινωνικό, σε συνδυασμό με την ικανότητά της να προσδίδει συλλογικές διαστάσεις στην ατομική ιδιαιτερότητα, χωρίς την ίδια ώρα να την υποβιβάζει ή να τη θέτει εντός παρασκηνίου ποτέ, γίνεται αμέσως φανερή και στο τρίτο βιβλίο της που μεταφράστηκε κατά τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς, στο «Γεγονός».

Να πούμε ενδιαμέσως ότι η Ερνό γεννήθηκε στη Γαλλία το 1940, σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Ρουέν και εργάστηκε σαν καθηγήτρια στο Centre National d’ Enseignement par Correspondence. Το 2001 δημοσίευσε το προσωπικό της ημερολόγιο με τίτλο «Χάνομαι» ενώ τα έργα της διδάσκονται στο γαλλικό σχολείο ως σύγχρονη κλασική λογοτεχνία. Το 1984, το επίσης αυτοβιογραφικού περιεχομένου βιβλίο της «Η θέση» τιμήθηκε με το βραβείο Renaudot ενώ «Τα χρόνια» τιμήθηκαν το 2008 με τα βραβεία Marguerite Duras και Francois Mauriac. Το για ποιον λόγο η Ερνό έχει θεωρηθεί στη Γαλλία ήδη κλασική το καταλαβαίνουμε αυτομάτως διαβάζοντας «Το γεγονός», το οποίο έχει συζητηθεί τα μάλα όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και διεθνώς. Με γλώσσα χαμηλών τόνων, με μια παντελώς αδιακόσμητη έκφραση (με απολύτως στέρεη και στιβαρή εσωτερικά δομή) και σε ένα κλίμα όπου η αυτοβιογραφία μεταπηδά σε οιονεί μυθιστόρημα για να προβάλει ως τέχνη δημόσιας εξομολόγησης (ένα είδος το οποίο οι Αγγλοσάξονες τιμούν ονομάζοντάς το ‘’autofiction’’), η Ρενό ανατρέχει εν έτει 1999 σ’ ένα συμβάν το οποίο καθόρισε τα νιάτα της όταν ήταν φοιτήτρια.

Τον Οκτώβριο του 1963, η ηρωίδα του βιβλίου ανακαλύπτει πως έχει μείνει έγκυος, ξέροντας ευθύς εξαρχής πως δεν θέλει να κρατήσει το παιδί. Η Γαλλία, παρόλα αυτά, της δεκαετίας του 1960 δεν είναι αυτό που ξέρουμε από τους αστέρες των γραμμάτων, της πολιτικής και των τεχνών – πολλώ δε μάλλον όταν πρόκειται για το λογοτεχνικό προσωπείο της Ερνό, που ταυτισμένο απολύτως μαζί της δεν μπορεί να ξεχάσει την καταγωγή από την επαρχία (τη Νορμανδία) ούτε, ακόμα λιγότερο, τη σκληρή ταξική προέλευση. Η πρωταγωνίστρια έχει μεγαλώσει σε οικογένεια εργατών και μικρεμπόρων. ‘Ετσι, βιάζεται να κρύψει την εγκυμοσύνη από τους γονείς της, δεν έχει χρήματα για να κάνει μια ασφαλή έκτρωση και καταφεύγει σε μια μαμή που δεν θα λύσει μια και καλή το πρόβλημα (πρωτύτερα η ηρωίδα θα προσπαθήσει να αποβάλει, χρησιμοποιώντας βελόνα πλεξίματος ή περπατώντας σε χιονισμένο υψόμετρο). Αποτέλεσμα; Μια βίαιη αποβολή στην τουαλέτα και μια αιμορραγία, η οποία θα τη στείλει στο νοσοκομείο, με τον επιτόπιο γιατρό να μην ξέρει πως είναι φοιτήτρια Φιλολογίας και να την περιφρονεί βαθιά τόσο για την ηθική επιλογή της όσο και για την κοινωνική της τάξη.

«Το γεγονός» διαβάζεται στις ημέρες μας σαν να όλα έχουν συμβεί τώρα. Ας μην ξεχάσουμε την πρόσφατη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ να καταργήσει τον ομοσπονδιακό νόμο περί αμβλώσεων, μεταθέτοντας το βάρος για την πιθανή απαγόρευσή τους στις Πολιτείες κι ας θυμηθούμε, σε έναν θλιβερό παραλληλισμό, πώς ακριβώς ήταν η Γαλλία και η Ευρώπη προ εξηκονταετίας. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτά. Η Ερνό ψάχνει επιπλέον να βρει το πώς διαμορφώνεται η σχέση μας με τον χρόνο (τι είναι η ίδια όταν ανακαλεί το συμβάν, τι ήταν όταν έμεινε έγκυος και, το κυριότερο, τι και πώς μεσολάβησε ανάμεσα στα δύο απομακρυσμένα μεταξύ τους χρονικά σημεία). Αποφεύγοντας επιπροσθέτως την οποιαδήποτε δραματοποίηση, και μένοντας σε γεγονότα γυμνά και απαλλαγμένα από συναισθηματικές ή ηθικολογικές προβολές, η Ερνό καταφέρνει όχι μόνο να επουλώσει το τραύμα της εγκυμοσύνης (και της κοινωνικής της απαξίωσης), αλλά και το αναγάγει σε συνθήκη ελευθερίας και αυτονομίας – το δικαίωμα της γυναίκας να ελέγχει τον εαυτό της και το σώμα της σε μια αφήγηση που ανασκαλεύει τις πιο μύχιες στιγμές του προσωπικού για να εντοπίσει τις αόρατες κοινωνικές του ρίζες.