Ένα γκράφικ νόβελ και μια ταινία animation την επανασυστήνουν στις νεότερες γενιές

Άμστερνταμ, 1942. Οι ναζί, που έχουν καταλάβει την ολλανδική πρωτεύουσα ήδη ένα χρόνο πλέον, συνεχίζουν το λυσσαλέο κυνήγι κατά των Εβραίων. Κάπου στο κέντρο της πόλης, σε ένα μυστικό μικρό διαμέρισμα, κρύβεται μια εβραϊκή οικογένεια. Είναι βράδυ του χειμώνα το χιόνι πέφτει και η απόκοσμη σιωπή του πολέμου πλανάται πάνω από την παγωμένη πόλη. Στο υπνοδωμάτιο της δεκατριάχρονης Αννας ο τοίχος είναι γεμάτος φωτογραφίες ηρωικών, μαγικών μορφών, ηθοποιών του Χόλιγουντ ή ηρώων και θεοτήτων της αρχαίας Ελλάδας – όλοι τους ξόρκια κατά του φόβου. Δίπλα της κάθεται ο πατέρας της, που προσπαθεί με τα λόγια του να την ηρεμήσει: «Αγαπημένη μου Αννα, όλους αυτούς τους χαρακτήρες που έχεις μέσα στο κεφάλι σου και τους μιλάς όταν είσαι μόνη και λυπημένη στο δωμάτιό σου, ίσως θα μπορούσες να τους χρησιμοποιήσεις για να πολεμήσουν, με κάποιον τρόπο, τον πόλεμό σου», της λέει γλυκομίλητα και εκείνη αποκοιμιέται, παρασυρμένη μέσα σε μια αλλόκοτη φαντασία.

Ονειρεύεται πως, ενώ κάνει πατινάζ αμέριμνη μέσα σε ένα απέραντο, παγωμένο τοπίο, διακρίνει στο βάθος μια μαύρη μεραρχία να πλησιάζει. Οι στρατιώτες αυτής της φρικιαστικής παρέλασης δεν έχουν τίποτα το ανθρώπινο: τα πρόσωπά τους δεν έχουν χείλια, μάτια, έκφραση ή συναισθήματα. Είναι γιγάντιοι σκελετοί ντυμένοι με μαύρους χιτώνες, άψυχα τέρατα έτοιμα να σκορπίσουν τον θάνατο. Φέρουν πάνω τους σύμβολα τρόμου: άσπρες σβάστικες μέσα σε πορφυρούς κύκλους. Επελαύνουν απειλητικά και πίσω τους απλώνεται ένα τοπίο που μοιάζει με την ίδια την Κόλαση: ένα αχανές στρατόπεδο συγκέντρωσης, που μέσα από τις πύλες του τρεμοπαίζει ένα εφιαλτικό κόκκινο φως. Και ενώ η μικρή τρομοκρατείται και απελπίζεται, ακούει από πίσω της τους ήχους μιας αναπάντεχης αντεπίθεσης: μια στρατιά από αρχαίους θεούς και σταρ του Χόλιγουντ κατεβαίνουν ηρωικά μια χιονισμένη πλαγιά πάνω σε μυριάδες πολύχρωμα άλογα, σαλπίζοντας με νικηφόρο αυτοπεποίθηση. Η μικρή καβαλάει μαζί με τον Κλαρκ Γκέιμπλ ένα κατακόκκινο άλογο και ορμάει προς τη νίκη. Με τέτοιες αριστουργηματικές σεκάνς ονείρου συμπλήρωσαν δύο μεγάλα δημιουργικά μυαλά από το Ισραήλ, ο εικονογράφος Ντέιβιντ Πολόνσκι και ο σκηνοθέτης/σεναριογράφος Αρι Φόλμαν, το γνωστό κείμενο της Αννας Φρανκ, της έφηβης Εβραιογερμανίδας που, μεταξύ του Ιουνίου του 1942 και του Αυγούστου του 1944, έγραψε το ίσως πιο διάσημο ημερολόγιο που έχει γραφτεί ποτέ. Μεταφρασμένο σε 70 γλώσσες, από το 1947 που πρωτοκυκλοφόρησε, ακριβώς 70 χρόνια αργότερα, το 2017, παίρνει τη μορφή ενός χορταστικού γκράφικ νόβελ 148 σελίδων, μεταφρασμένου σε 40 γλώσσες και σχεδιασμένου και γραμμένου από το ισραηλινό ντουέτο που μας ήταν ήδη γνωστό για τις δυνατότητές του από το 2008, χρονιά που είχε δημιουργήσει το συγκλονιστικό «Βαλς με τον Μπασίρ».

Η νέα, οπτικά και ιστοριογραφικά, καταιγιστική ματιά τους στο διάσημο ημερολόγιο τούς ζητήθηκε από το Ιδρυμα Αννα Φρανκ, το οποίο εδρεύει στη Βασιλεία και κατέχει τα δικαιώματα του κειμένου. Και τους ζητήθηκε όχι μόνο σε μορφή κόμικ, αλλά και ταινίας animation. Σκοπός ήταν να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος σε ένα νεότερο κοινό, το οποίο γοητεύεται περισσότερο από την εικόνα παρά από το κείμενο. Και, πράγματι, οι Φόλμαν και Πολόνσκι δημιουργούν τέτοια εικαστική και εικονογραφική πανδαισία, που όντως δίνουν σε εκείνο το παλιό, διάσημο κείμενο μια μοντέρνα, φρέσκια, ποπ διάσταση.

Η δουλειά που κάνουν, δε, μαζί στο διάρκειας 99΄ λεπτών animation «Πού είναι η Αννα Φρανκ» (που παίχτηκε στις αίθουσες τον Δεκέμβριο του 2021 και στο φεστιβάλ Animasyros τον Σεπτέμβρη που πέρασε), χτίζοντας πάνω στον φαντασιακό κόσμο της έφηβης συγγραφέως, είναι φαντασμαγορική. Δεν είναι μονάχα η αξέχαστη σεκάνς του ονείρου, με την επική μάχη κακού και καλού, που περιγράφουμε παραπάνω. Είναι και μια ατέλειωτη σειρά από μικρότερες ή μεγαλύτερες στιγμές εφηβικής ονειροπόλησης, που παρελαύνουν ασταμάτητα σε όλη τη διάρκεια του φιλμ.

Και δεν είναι μόνο η φοβερή ικανότητα του Φόλμαν να γράφει και να σκηνοθετεί εικόνες και ιστορίες, αλλά και το εντυπωσιακό ταλέντο στο σχέδιο του γεννημένου στην Ουκρανία Ντέιβιντ Πολόνσκι, ενός σεμνού, παγκόσμιου σούπερ σταρ της εικόνας, μέλους του δημιουργικού γραφείου «Studio Potemkin» του Τελ Αβίβ. Οι εικαστικές αναφορές, δε, του Πολόνσκι μας κλείνουν συνεχώς το μάτι, όπως σε μια απολαυστική σκηνή όπου η Αννα Φρανκ περιστοιχίζεται από αγόρια-θαυμαστές της, και όλα παραπέμπουν σε ένα παλαιότερο διάσημο φιλμ animation, το «Yellow Submarine» των Μπιτλς και τη δουλειά του εικονογράφου Heinz Edelmann.

Ο Πόλεμος ενός Εφήβου

Με αφορμή την ταινία των Φόλμαν – Πολόνσκι για την Αννα Φρανκ, θυμόμαστε και έναν άλλο γίγαντα της εικόνας, τον «δικό» μας Φρέντυ Κάραμποττ, εκείνο τον μοναδικού διαμετρήματος Ελληνοβρετανό γραφίστα και ​​ζωγράφο, που μαζί με τους Μιχάλη και Αγνή Κατζουράκη υπήρξαν πρωτοπόροι του μοντερνισμού στον χώρο των μεταπολεμικών εφαρμοσμένων τεχνών στην Ελλάδα. Οπως και η Αννα Φρανκ έτσι κι αυτός, έφηβος, στα δεκαεπτά του, μπλέχτηκε άθελά του στα πλοκάμια του πολέμου και έζησε τη δική του περιπέτεια που, μισό αιώνα μετά, μετέτρεψε σε 48 συγκλονιστικούς ζωγραφικούς καμβάδες που μοιάζουν με storyboards για μια ταινία ή ένα γκράφικ νόβελ που δεν έγινε ποτέ. Εκδόθηκε, όμως, το 2001 από το ΕΛΙΑ με τίτλο «1941-1945. Ο Πόλεμος ενός Εφήβου». Και μέσα στις κινηματογραφικές εικόνες του μεγάλου καλλιτέχνη –όπως και στα σχέδια του Πολόνσκι– οι ναζί στρατιώτες παρουσιάζονται γιγάντιοι, απανθρωπισμένοι, απογυμνωμένοι από οτιδήποτε ανθρώπινο. Μέσα από τις ατσαλάκωτες στολές ξεπροβάλλει όχι κεφάλι με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, αλλά ένας γυαλιστερός, απρόσωπος ασημένιος κύλινδρος, ενώ ο καλλιτέχνης έχει απεικονίσει τον εαυτό του (μάστορας των συμβολισμών, και αυτός, όπως και ο Φόλμαν) σαν μια άσπρη σιλουέτα.

Δημήτρης Καραΐσκος – kathimerini.gr