UEDA AKINARI
Ουγκέτσου Μονογκατάρι – Ιστορίες της Σελήνης μετά τη Βροχή
μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Aγρα, σελ. 280

Τι ξέρουμε για την Ιαπωνία και την κουλτούρα της; Πώς φανταζόμαστε αυτό το σύμπλεγμα νησιών στην άλλη άκρη της γης, όσοι δεν το έχουμε επισκεφθεί; Όπως οι ίδιοι οι Γιαπωνέζοι έχουν μια νευρωτική σχέση με ένα φαντασιακό Παρίσι, υποφέροντας από εκείνη την ιδιότυπη ψυχολογική κατάρρευση που έχει ονομαστεί «Σύνδρομο του Παρισιού», όταν γνωρίζουν τη γαλλική πρωτεύουσα από κοντά και ερχόμενοι σε μια βάναυση απομυθοποίηση, έτσι και εμείς, οι άνθρωποι της Δύσης, έχουμε λίγο ως πολύ μια εξωτική εικόνα για τη «Χώρα του Ανατέλλοντος Ήλιου». Και, εδώ, ο όρος «εξωτισμός» βρίσκει την τέλεια εφαρμογή του: είναι, πράγματι, τόσο μεγάλη η απόσταση που μας χωρίζει από εκείνη τη μακρινή ασιατική πολυνησία, και είναι ταυτόχρονα και γεωγραφική και πολιτισμική. Η φιλολογία των συλλογικών μας φαντασιώσεων περί της Ιαπωνίας στη Δύση έχει υπάρξει τόσο πλούσια που έχει δημιουργηθεί ως και ειδικός όρος για αυτήν: «Nihonjinron» ή, σε ελεύθερη μετάφραση, «θεωρίες ιαπωνικότητας».

Έχουμε πάρει, βέβαια, μια γεύση Ιαπωνίας μέσα από έργα της μαζικής κουλτούρας: έχουμε στερεότυπες εικόνες για τους σαμουράι και τους κώδικες τιμής τους, γνωρίζουμε για τους ατρόμητους «καμικάζε» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μας είναι γνώριμη η βαθιά σχέση αυτού του λαού με την παράδοση. Παράλληλα, στο φαντασιακό μας υπάρχει και η μοντέρνα Ιαπωνία του μεταπολεμικού τεχνολογικού θαύματος και των φουτουριστικών μεγαπόλεων. Φολκλόρ αιώνων και μια χώρα που έχει έρθει από το μέλλον, δύο εικόνες αντιφατικές αλλά αλληλένδετες: κάποτε, στην πρώιμη ελληνική τηλεόραση, είδαμε το «Σογκούν» αλλά και το «Διαστημόπλοιο Αργώ», και στα σινεμά ταινίες του Ακίρα Κουροσάβα αλλά και μερικά αριστουργηματικά animation που έβγαλε το Studio Ghibli.

Tο μεταφυσικό στοιχείο – πνεύματα, φαντάσματα, δαίμονες– φέρνει κάτι βαθύ και απόκοσμο στον ρομαντισμό των εννέα ιστοριών

Όταν όμως έρχεται στα βιβλιοπωλεία της χώρας μια συλλογή γιαπωνέζικων ιστοριών γραμμένων τον 18ο αιώνα μεταφρασμένες στη γλώσσα μας, στεκόμαστε μπροστά σε κάτι που, κακά τα ψέματα, είναι για τους περισσότερους από εμάς άγνωστη γη. Αγνωστη, μυστηριώδης όπως η ίδια η χώρα που τη γέννησε, και, στην περίπτωση αυτή, γεμάτη με όντα από τον άλλο κόσμο. Μια βουτιά λοιπόν στο εξωτικό και το μεταφυσικό μαζί, και μια υπέροχη ευκαιρία να μπούμε σε μια διάσταση που, σύντομα, το πέπλο μυστηρίου που την καλύπτει, μας κάνει να χάνουμε την αίσθηση του τόπου και του χρόνου. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για ένα (ακόμα) βιβλίο ποτισμένο με την ειδική προσοχή που δίνεται σε κάθε ένα που βγαίνει από τις εκδόσεις Άγρα.

Οι «Ιστορίες της σελήνης μετά τη βροχή» («Ουγκέτσου Μονογκατάρι») είναι ένα τυπικό δείγμα λογοτεχνίας της περιόδου Εντο (1603-1867) όπου αισθητικά και ηθικά ζητήματα υφαίνονται μέσα από ιστορίες φιλίας, υποσχέσεων, ρομαντικής αγάπης και πόθου. Είναι όμως το μεταφυσικό στοιχείο –πνεύματα, φαντάσματα, δαίμονες– που έρχεται μυστηριακό από μια άλλη διάσταση, φέρνοντας κάτι βαθύ και απόκοσμο στον ρομαντισμό αυτών των ιστοριών. Σε ένα εκ των διηγημάτων, ένας σαμουράι υπόσχεται να επιστρέψει στο σπίτι του συντρόφου του την ημέρα της Γιορτής των Χρυσανθέμων (σ.σ. το χρυσάνθεμο, εκτός από σύμβολο της Αυτοκρατορικής Ιαπωνίας αποτελούσε και ευφημισμό για τον ομοφυλοφιλικό έρωτα) αλλά επειδή δεν τα καταφέρνει, αυτοκτονεί, ώστε να μπορέσει να κρατήσει την υπόσχεσή του και να τον επισκεφθεί ως πνεύμα. Ενα ακόμα φάντασμα, αυτή τη φορά θηλυκό, εμφανίζεται στο «Σπίτι στην ερημιά», όπου ένας άνδρας επιστρέφει στο σπίτι του ύστερα από χρόνια, για να ξανασυνδεθεί με τη σύζυγό του, για να διαπιστώσει πως, έπειτα από ένα βράδυ που πέρασαν μαζί, αυτή έχει πεθάνει εδώ και χρόνια. Στον «Πόθο του ερπετού», ένας άνδρας καταδιώκεται από μια γοητευτική γυναίκα που αποδεικνύεται πως είναι η μετενσάρκωση ενός δαίμονα, ενώ σε μία από τις πιο αξιομνημόνευτες ιστορίες, ένας μοναχός-ζωγράφος σε κώμα μεταμορφώνεται σε ψάρι, κολυμπώντας ως κυπρίνος μέσα στο όνειρό του.

Οι εννιά αυτές σύντομες (και άρα πολύ ευανάγνωστες) ιστορίες, γραμμένες από τον Γιαπωνέζο λογοτέχνη Ουέντα Ακινάρι (1734-1809), κατέληξαν να γίνουν πιο διάσημες από τον ίδιο, όπως σημειώνει στον πρόλογο της έκδοσης ο μεταφραστής τους Στέλιος Λ. Παπαλεξανδρόπουλος – παρόλο που εκείνος υπήρξε «ο μετά τον Σαϊκάκου δημοφιλέστερος μυθιστοριογράφος της εποχής Εντο». Αποτελούν, πέρα από το άνοιγμα που κάνουν προς έναν κόσμο μυστηρίου που παραμονεύει πίσω από την πραγματικότητα, και μια καθόλα εξωτική επίσκεψη σε ένα είδος λογοτεχνίας που ονομάζεται «yomihon» – μια λογοτεχνική γλώσσα που χρησιμοποιεί δάνεια από την κινεζική γλώσσα και παράδοση και τα προσαρμόζει σε ιαπωνικό πλαίσιο.

Χνάρι στον 20ό αιώνα

Οι «Ιστορίες της σελήνης μετά τη βροχή», παρότι κυκλοφόρησαν το 1776, άφησαν ένα γερό χνάρι στον 20ό αιώνα που εκδηλώνεται όχι μόνο στην ταινία του Κέντζι Μιζογκούτσι («Ugetsu Monogatari», 1953) που εμπνεύστηκε από δύο από τις ιστορίες της συλλογής και κατέκτησε το Οσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας αλλά και αριστουργήματα της σύγχρονης Ιαπωνίας, όπως το «Spirited Away» του Χαγιάο Μιγιαζάκι («Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων», 2002) που κέρδισε Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων για το 2002 και Χρυσή Αρκτο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου την ίδια χρονιά. Εκεί, ο Ουέντα Ακινάρι συνεχίζει να εμπνέει ιστορίες του 21ου αιώνα, το «yomihon» γίνεται «anime», η Ιαπωνία του εντυπωσιακού της μέλλοντος γίνεται ένα με το μυστηριώδες παρελθόν της και μια στρατιά από όντα του άλλου κόσμου αναδύονται στο παρόν μέσα από σαγηνευτικές, βαθιές παραδόσεις αιώνων.

Δημήτρης Καραΐσκος-kathimerini.gr