Η υπόθεση βιασμού 15χρονου παιδιού από συνομηλίκους του, από ομάδα άλλων παιδιών, μας έχει όλους σοκάρει. Μας έχει όμως στ’ αλήθεια ταρακουνήσει και σε ποιον βαθμό; Θα γίνει το μαρτύριο αυτού του εφήβου, το φρικαλέο αστυνομικό δελτίο στην απόληξη του 2022, θρυαλλίδα ώστε να ανοίξει και σε βάθος ο διάλογος για την εφηβική εγκληματικότητα στην Ελλάδα; Οι ειδικοί θεωρούν ότι η συζήτηση πρέπει να ξεκινήσει… χθες.

«Από όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για το έγκλημα αυτό, μιλάμε για κανονικοποίηση απεχθέστατων πράξεων», λέει η εγκληματολόγος Ελενα Συρμαλή. «Μιλάμε για μη αντίληψη του σωστού και του λάθους. Για κανένα ενδιαφέρον για τις όποιες κυρώσεις. Για καμία αντίληψη του αντίκτυπου στο θύμα από τα παιδιά και μάλιστα την εποχή που έχουμε μιλήσει τόσες φορές για το τραύμα των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης, την εποχή που γράφονται τόσα πολλά για τους βιασμούς, που γίνονται καμπάνιες για όλα αυτά. Μιλάμε μια στρεβλή αντίληψη για τις σχέσεις, για το τι είναι σοβαρό και τι όχι. Για στρεβλή αντίληψη για τα όρια τα δικά μας σε σχέση με τον άλλον. Μιλάμε κυρίως για κανονικοποίηση της αγριότητας».

Όπως λέει, η σεξουαλική κακοποίηση δεν έχει να κάνει με το σεξ, αλλά με την επιβολή, με την άσκηση εξουσίας στον αδύναμο. «Αφορά στη δύναμη του ισχυρού. Προφανώς όλος αυτός ο κύκλος ανηλίκων από τη μια μεριά έχει κανονικοποιήσει τέτοιες πράξεις, γεγονός που δείχνει ότι κάτι έχει επικοινωνηθεί τελείως λάθος από την οικογένεια, το σχολείο, τους πάντες, ενώ από την άλλη μεριά θεωρούν ότι η άσκηση δύναμης στον αδύναμο με όποιον τρόπο, ακόμη και μέσω της σεξουαλικής κακοποίησης, δεν είναι κάτι τόσο σοβαρό». Για την κ. Συρμαλή, το γεγονός ότι η πράξη γινόταν κατ’ εξακολούθηση έχει τη σημασία του. «Δηλαδή είναι μια πράξη που τέθηκε υπό επεξεργασία. Δεν ήταν κάτι της στιγμής. Επιπλέον, μολονότι όπως φαίνεται υπάρχει ένας “αρχηγός”, δεν μπορεί να αναδειχθεί ως κύριος παράγοντας, εφόσον ήταν ενήμερα όλα αυτά τα παιδιά».

«Το διαφήμιζαν»

Η διακίνηση του φρικιαστικού βίντεο στο σχολείο αποκαλύπτει ότι οι δράστες αισθάνονταν άτρωτοι, πως μπορούσαν να κάνουν ό,τι θέλουν χωρίς επιπτώσεις

Σύμφωνα με την παιδοψυχολόγο Αντιγόνη Γινοπούλου, η διάσταση της επίδειξης εξουσίας αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι βιντεοσκοπούσαν την πράξη τους και τη «διαφήμιζαν» στο σχολείο. «Αυτό δείχνει ότι πίστευαν πως μπορούσαν να κάνουν ό,τι θέλουν, χωρίς επιπτώσεις». Η αίσθηση του ανίκητου ήταν όμως που τους πρόδωσε. Το βίντεο το είδαν τόσοι που κάποια στιγμή αποκαλύφθηκε το έγκλημα. «Η υπόθεση καταδεικνύει την ισχύ της ομάδας, την ψυχολογία του όχλου. Οι έφηβοι θέλουν να ανήκουν σε μια ομάδα, να είναι αποδεκτοί από αυτή και για να το πετύχουν θα κάνουν αυτά που κάνει ή τους λέει η ομάδα. Μόνο και μόνο για να μην τους πετάξουν έξω. Σε αυτές τις ηλικίες η παρέα επιδρά καθοριστικά». Ακόμη και για κορίτσια: εντάσσονται σε συμμορίες για να γίνουν και αυτές αποδεκτές.

Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι απαραίτητο ότι τα παιδιά έχουν συνειδητοποιήσει τι κάνουν. «Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πληροφόρηση, τα παιδιά τη λαμβάνουν από παντού, πράγματα που δεν μπορούν να φιλτράρουν ή να διαχειριστούν, μιμούνται πράγματα που έχουν ακούσει ή διαβάσει. Ταυτόχρονα από πίσω κρύβεται μια οικογένεια που δεν έχει ασχοληθεί, δεν έχει εξηγήσει, που δεν έχει έλεγχο πάνω στα παιδιά, δεν τα υποστηρίζει και ούτε αντιλαμβάνεται ότι κάτι συμβαίνει», λέει η κ. Γινοπούλου. «Είναι σημαντικό ο γονιός να ξεκινήσει από πολύ νωρίς να κτίσει δυνατό χαρακτήρα στο παιδί, με αυτοπεποίθηση, οριοθετημένο αρκετά από την οικογένεια ώστε να οριοθετεί τον εαυτό του και τους άλλους. Ειδάλλως, ακόμη και όταν έχουμε μια “κανονική” οικογένεια που προσφέρει καλή διαπαιδαγώγηση, είναι πολύ εύκολο το παιδί να βάλει την παρέα πάνω από την οικογένεια».

Σε κάθε περίπτωση, είναι κρίσιμο οι φερόμενοι ως θύτες να λάβουν ψυχολογική υποστήριξη από ειδικούς. «Το σύστημα να πέσει πάνω τους να τους φροντίσει», όπως λέει χαρακτηριστικά η ίδια. «Και ταυτόχρονα να φροντιστούν και οι οικογένειες, να δούμε τι προβλήματα αντιμετωπίζουν και να προσπαθήσουμε να τα λύσουμε».

«Πρωτοφανές έγκλημα»

Την ίδια στιγμή, όπως λέει η κ. Συρμαλή, ήρθε η ώρα να μιλήσουμε ανοιχτά για την παραβατικότητα των νέων στην Ελλάδα. «Το έγκλημα είναι πρωτοφανές σε ό,τι αφορά τον κύκλο των ανηλίκων που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα. Θα πρέπει να μας ταρακουνήσει. Θέλουμε μελέτη για την εγκληματικότητα σε αυτές τις ηλικίες. Θέλουμε μελέτες και έρευνες για να μάθουμε το εύρος. Και επιτέλους σε σχολείο και οικογένεια να μιλήσουμε ελεύθερα για τη σεξουαλική κακοποίηση. Για τα όρια τα δικά μας και του άλλου. Αυτά τα θέματα προκαλούν πολλές φορές αμηχανία στους γονείς. Πρέπει να τελειώνουμε με αυτό. Επίσης να μάθουν τα παιδιά ότι είναι “οk” να καταγγέλλουμε τέτοιες πράξεις. Η στρεβλή αντίληψη περί ρουφιανιάς και “καρφιού” πρέπει κι αυτή να τελειώνει τώρα».

Έτος-καμπή το 2020

Το 2020 υπήρξε έτος-καμπή στον τομέα της νεανικής παραβατικότητας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2020 διαπιστώθηκε αύξηση κατά 30% της εφηβικής παραβατικότητας (όπως και αύξηση 10% της βίας προς τα παιδιά). Εκείνη τη χρονιά κατηγορήθηκαν 320 παιδιά, ηλικίας 7-12 ετών, για παραβατική συμπεριφορά, εκ των οποίων τα 170 για κλοπές και ληστείες, τα 14 για σωματικές βλάβες, τα 5 για κατοχή όπλων και τα 4 για κατοχή και χρήση ναρκωτικών. Αντίστοιχα κατηγορήθηκαν 5.255 παιδιά, ηλικίας 13-17 ετών, εκ των οποίων τα 2.928 για κλοπές και ληστείες, τα 349 για σωματικές βλάβες, τα 440 για κατοχή και χρήση ναρκωτικών και τα 330 για κατοχή όπλων (Μαρία Μουζάκη, κοινωνιολόγος, SocialPolicy.gr). Την ποιοτική αλλαγή των εγκλημάτων που αφορούν τους εφήβους (13-17 ετών) προς τα πιο σκληρά, πιο βίαια εγκλήματα έχει παρατηρήσει και ο καθηγητής Εγκληματολογίας Πανεπιστημίων Αθηνών και Λευκωσίας, Νέστωρ Κουράκης. Οπως έχει πει σε ομιλία του, το 2020 καταγράφηκαν 16 ανθρωποκτονίες με πρόθεση έναντι 7 το 2000, 32 βιασμοί έναντι 6 το 2000 και 486 ληστείες το 2020 έναντι 62 το 2000. Τις Αρχές απασχολεί και η κλιμάκωση της δράσης συμμοριών ανηλίκων. Εκτιμάται ότι μόνο στην Αττική δρουν 25 συμμορίες ανηλίκων σε διάφορες συνοικίες της πόλης, οι οποίες ήταν υπεύθυνες για τουλάχιστον 300 ξυλοδαρμούς ανηλίκων.

Νεανική παραβατικότητα σε αριθμούς

• 2.928 παιδιά κατηγορήθηκαν για κλοπές και ληστείες.
• 349 για σωματικές βλάβες.
• 440 για κατοχή και διακίνηση ναρκωτικών.
• 330 για κατοχή όπλων.

• Σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία για το 2020.

Λίνα Γιάνναρου – kathimerini.gr