Στην εθνική οδό Ιωαννίνων-Κακκαβιάς, 14 χιλιόμετρα πριν φτάσουμε στο συνοριακό σταθμό, η διαδρομή επιφυλάσσει στον ταξιδιώτη, το όμορφο φυσικό τοπίο της λίμνης Ζαραβίνα, που ξεπροβάλλει μέσα από δάσος με βελανιδιές.

Η ιστορία της λίμνης «έρχεται» από την αρχαιότητα, την συναντάμε στην Τουρκοκρατία, στην εποχή του Αλή Πασά, στις αναφορές των περιηγητών εκείνης της εποχής, στην νεότερη ελληνική ιστορία, στην 1η γραμμή του μετώπου το 1940, στον αγώνα των κατοίκων του ομώνυμου χωριού για την προστασία του.

Με τον πρόεδρο της Τοπικής Κοινότητας Ζαραβίνας Γεώργιο Καλέγια, συναντηθήκαμε στη νότια πλευρά της Λίμνης, εκεί δηλαδή που υπάρχει ομαλή πρόσβαση στην όχθη της.

Το υδάτινο τοπίο καλύπτει περίπου 300 χιλιαδες τετραγωνικά μέτρα και όπως πληροφορούμαστε, δημιουργήθηκε από σεισμική δραστηριότητα πριν από χιλιάδες χρόνια. Ο πυθμένα της λίμνης, έχει σχήμα κωνικό. Τα νερά της είναι καθαρά και βαθαίνουν απότομα, ενώ το βάθος της υπολογίζεται στα 31 μέτρα ίσως και περισσότερο.

Οι κάτοικοι της περιοχής, από το βάθος του χρόνου για να ξεχωρίζουν το χωριό τους από τη λίμνη της έχουν αποδώσει τις ονομασίες Νιτζερός λατινικής προέλευσης σύμφωνα με ερευνητές -ιστορικούς, και Νεζερός που στα σλάβικα σημαίνει λίμνη. Ωστόσο το ερώτημα εάν το χωρίο Ζαραβίνα πήρε την ονομασία από την λίμνη, η αντίστροφα, δεν μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα.

Στη λίμνη δίπλα περνούσε ένας δρόμος, πολύ παλιός καρόδρομος, που ακόμη υπάρχουν τα απομεινάρια του και θεωρείται πως είναι τμήμα της οδού, που στην αρχαιότητα ένωνε τη Νότια Ελλάδα, με το Αργυρόκαστρο, το Δυρράχιο και στη συνέχεια με την άλλοτε Εγνατία Οδό.

Στα νεώτερα χρόνια, στον δρόμο αυτό υπήρχαν χάνια, με πιο γνωστό εκείνο της Ζαραβίνας, στο οποίο ο ιστορικός και μελετητής της αρχαίας Ελλάδας, βρετανός Νίκολας Χάμοντ, είχε διανυκτερεύσει και σημειώνει, πως εκεί: «γεύτηκε το νόστιμο ψάρι της λίμνης». Αναφορές για τη λίμνη, συναντάμε και παλαιότερα, τον 19ο αιώνα, από τον Φρανσουά Πουκεβίλ, πρόξενο της Γαλλίας στα Ιωάννινα επί της εποχής του Αλή Πασά. Στις σημειώσεις του, γράφει πως η λίμνη, βρίσκεται στον κρατήρα ηφαιστείου, λόγω του κωνικού σχήματος στον πυθμένα της και ότι, ο Αλή Πασάς θα έκανε εκσκαφές, στην περιοχή για θειάφι».

Η Ζαραβίνα, βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του μετώπου το 1940. Εκεί οι ιταλικές δυνάμεις υπέστησαν απώλειες μετά την ελληνική αντεπίθεση. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, πολλά ιταλικά άρματα μάχης βούλιαξαν στη λίμνη, κάτι που είναι δύσκολο να επαληθευτεί, λόγω της μορφολογίας του βυθού της.

Τη λίμνη τυλίγουν λαϊκές δοξασίες και θρύλοι. Κάποιοι λένε πως είναι απύθμενη, ή ότι στο βυθός της, υπάρχει ρήγμα που την συνδέει με τον ποταμό Δρίνα.

Ο Γιώργος Καλέγιας, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ λέει πως η λίμνη Ζαραβίνα με ακτίνα προστασίας 500 μέτρων γύρω από αυτήν καθορίστηκε σαν Τόπος Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους «ως πυρήνας ενός οικολογικού συστήματος» με την Γ/2154/42829/29-8-1983 Υπουργική Απόφαση [572/4-10-1983 Τ. Β ΦΕΚ].

Σήμερα προστατεύεται με τις διατάξεις του Ν. 3937/11 [ΦΕΚ 60, τ. Α] «περί διατήρησης της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις».

Παράλληλα ευρίσκεται εντός της ευρύτερης περιοχής Natura 2000 με κωδικό GR 2130010.

Η λίμνη Ζαραβίνα από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και μετά εθεωρείτο ιδιωτική. Με πολύχρονους δικαστικούς αγώνες, που ξεκίνησαν το έτος 1989 με την αριθ. 209/2011 απόφαση του Εφετείου Ιωαννίνων πέρασε στην δικαιοδοσία του Δημοσίου.

Η Ζαραβίνα είναι η καλοκαιρινή πρόταση αναψυχής για τους Γιαννιώτες που κολυμπούν στα δροσερά νερά της και για τους κατοίκους της περιοχή του Πωγωνίου το συγκριτικό τους πλεονέκτημα, λόγω της αισθητικής και περιβαλλοντικής της αξίας.

Ο κ. Καλέγιας αναφέρει, πως τις ζεστές ημέρες του Ιουνίου, Ιουλίου και Αυγούστου, τότε που τα χωριά της περιοχής γεμίζουν με απόδημους, στη λίμνη παρατηρείται κοσμοσυρροή προκειμένου αυτοί να κάνουν μπάνιο, να δροσιστούν, να ψυχαγωγηθούν. Έχει γίνει δε γνωστή σε όλη την Ευρώπη, αφού στις όχθες της σταθμεύουν, ξεκουράζονται και ψυχαγωγούνται πλήθος τουριστών με τα τροχόσπιτά τους.

Οι παρόχθιες εκτάσεις τις λίμνης είναι παράλληλα ένας χώρος κατάλληλος για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ο Δήμος Πωγωνίου, σε συνεργασία με τις κοινότητες, επιθυμεί να τις αξιοποιήσει με τη διοργάνωση μίας συναυλίας κατ’ έτος.

«Και προς αυτόν τον σκοπό πρέπει να γίνουν όλες οι απαιτούμενες ενέργειες προκειμένου να βρεθεί η λύση ούτως ώστε να αξιοποιηθεί ένα τμήμα ολίγων στρεμμάτων του συνόλου της περιοχής, προς όφελος των λουομένων, ενώ παράλληλα να υπάρξει ένας σεβασμός στο υπόλοιπο προστατευόμενο τμήμα, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία» επισημαίνει ο κ. Καλέγιας και συνεχίζει: «Αρμοδιότητα του ΥΠΕΝ με την παράκληση προς τον υφυπουργό Αμυρά Γεώργιο να επιληφθεί του θέματος σύμφωνα με τον Ν. 3937/2011».