Τασούλα Καραϊσκάκη – kathimerini.gr

Στη δεκαετή οικονομική κρίση μιλούσαμε για χαμένες γενιές. Τώρα πολλοί μιλούν για χαμένες ζωές. Οχι. Χαμένες είναι μόνον οι ζωές όσων νικήθηκαν από τον ιό ή άλλες αιτίες. Είναι ζωές διαφορετικές. Ισως πιο ρευστές, περισσότερο κενές, με ώρες δύσκολες, δραματικές, με σχέσεις διαλυμένες ή νέες, βαθύτερες, ουσιαστικές, με σκέψεις –καύσιμο για όνειρα, σχέδια, όχι μόνο πηγή θλίψης– πάνω στις ζωές που υπό συνθήκες θα είχαμε ή εκείνες στις οποίες μάς εκτρέπει η πανδημία.

Οι άνθρωποι των γραμμάτων και τεχνών πάντα αγαπούσαν να μιλούν για διαδοχικές ή παράλληλες πραγματικές ή φανταστικές ζωές, για εκείνες που οι άνθρωποι δεν έζησαν, για όσα τους έλεγαν «πως θα γινόμουν άλλος»: Βάρναλης («Σκλάβοι πολιορκημένοι»), Ελύτης, Δημουλά, Λειβαδίτης («Φανταστική ζωή»), Ουμπέρτο Εκο («Γράμμα στον εγγονό»), Ρέιμοντ Κάρβερ, Χένρι Τζέιμς («Η υπέροχη γωνία»), Βιρτζίνια Γουλφ («Στον φάρο»)… Στην ταινία της Σάλι Πότερ «Οι ζωές που δεν έζησα» («The Roads not Taken») ένας πατέρας, παρέα με την κόρη του στη Νέα Υόρκη, «ζει» νοερά τις ζωές που δεν έζησε, τον γάμο του με την πρώτη του αγάπη στο Μεξικό, την καριέρα του ντράμερ (είναι συγγραφέας), την απομόνωση σε ένα απομακρυσμένο ελληνικό νησί. Ο Ντέιβιντ Μπερν στο «Once in a Lifetime» των Talking Heads τραγουδάει για το νερό που τρέχει στη ζωή υπογείως, για τις άλλες εκδοχές ζωής: «Μπορείτε να πείτε στον εαυτό σας/ Αυτό δεν είναι το όμορφο σπίτι μου/ Αυτή δεν είναι η όμορφη γυναίκα μου…».

Οι άλλοι αδιάβατοι δρόμοι κείτονται στα βάθη των συνειδήσεων σαν αγκάθια, μας λένε οι λογοτέχνες. «Τακτοποιημένη ζωή, άτακτα συναισθήματα. Ολοι έχουμε μέσα μας μια άλλη ζωή η οποία ενοχλεί, απαιτεί, παραπονιέται, δεν έζησε», έλεγε η Κική Δημουλά. Σαν ένα χειρόγραφο, φυλαγμένο στο συρτάρι, που δεν αντέχεις να διαβάσεις χωρίς πόνο μετά τις πρώτες γραμμές όταν η πραγματική ζωή μοιάζει με στενό ρούχο, με μονότονο μονοπάτι («χθες και σήμερα ίδια κι όμοια, χρόνια μπρος, χρόνια μετά…»). «Αλλα είναι εκείνα που αγαπώ, γι’ αλλού, γι’ αλλού ξεκίνησα» (Ελύτης, «Το παράπονο»).

Ιστορικά γεγονότα, πόλεμοι, πανδημίες, οικογενειακά συμβάντα, τραγωδίες ανέτρεπαν πάντα κόσμους, θρυμμάτιζαν ή εξέτρεπαν προσχεδιασμένες ζωές. Κρίσεις αποκάλυπταν ποιος ολοκληρωτικά είσαι. Προσέφεραν ευκαιρίες για διαφορετικές πορείες (έζησα δυο ζωές, έλεγε ο Ρέιμοντ Κάρβερ).

Μέσα στην καραντίνα, ίσως υπάρχουν στιγμές που αφήνει κάποιος τους φανταστικούς εαυτούς του να διηγηθούν άλλες ιστορίες, που επιτρέπει κι άλλες ζωές να εισχωρήσουν στη δική του, έναν δεύτερο εαυτό να προβάλει ξέχωρα από την υπαρκτή του υπόσταση. Υπάρχουν ώρες που αλιεύει δυνατότητες ικανές να πλάσουν τις μέρες του αλλιώς, που αποφασίζει μια αλλαγή όταν συνειδητοποιεί ότι ζει τη μία και μοναδική του ζωή. Λένε ότι οι ταχείες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις, τα άλματα σε εκείνο που θεωρούσαμε μέλλον, αυξάνουν τις πιθανότητες για ένα τμήμα της ανθρωπότητας να ανακαλύψει στρώσεις ικανοτήτων, πηγές ταλέντων, να ζήσει πολλαπλές ζωές. Διαφορετικά επαγγέλματα, διαφορετικές συνήθειες, διαφορετικές ασχολίες. Σαν να μπορούν τα όνειρα να γίνουν μέρος της πραγματικής ζωής, και όχι να περιγράψουν έναν άνθρωπο με ματαιωμένες ελπίδες.

Ομως ακόμη και τότε, όσο πλούσια κι αν είναι η πραγματική ζωή –ο Σαρτρ έλεγε πως είναι πλουσιότερη από ό,τι πιστεύουμε, πως πολλαπλές όψεις έχουν όλες οι ζωές– θα δημιουργείται η ανάγκη της νοερής φυγής. Ο Ουμπέρτο Εκο έγγραφε στον εγγονό του ότι αν καλλιεργήσει τη μνήμη του, εγγράφοντας σε αυτήν τον μέγιστο αριθμό παρελθόντων ιστορικών συμβάντων, θα ζήσει χίλιες ζωές. Θα πλάσει χίλιους εαυτούς να εναλλάσσονται στην άκρη της σκέψης.

Είναι γοητευτικές αυτές οι ιστορίες, γιατί γεφυρώνουν αντίθετες ιδέες που έχουμε για εμάς τους ίδιους. Την αντίληψη ότι δεν είμαστε η μοναδική εκδοχή του εαυτού μας με την πίστη ότι ένα συγκεκριμένο νήμα –και κανένα άλλο– μας οδηγεί από την έναρξη ώς το τέρμα. Είναι σαν μια αύρα πιθανοτήτων, λίγη από τη χάρη των φανταστικών ζωών, να περικλείεται στις αληθινές. Η Βιρτζίνια Γουλφ περιγράφει μεγαλοφυώς τα μισοφωτισμένα εντός μας πεδία, τη διάσταση ανάμεσα στη σκέψη και στον λόγο, στο πνεύμα και στη διατύπωση, στα εξιστορημένα από τα άφατα, την επίγνωση ότι μέσα από απλές καθημερινές πράξεις μπορούμε να αγγίξουμε κάτι πιο μεγάλο.

Οι ανάγκες μετασχηματίζονται, οι ιδέες περί του «ευ ζην» αλλάζουν, άρα και οι ζωές. Οι πραγματικές ζωές. Το πολυεδρικό πρίσμα του εαυτού μας απλώς τις κάνει βαθύτερες. Ξεδιπλώνει δυνάμεις, ελευθερώνει χαραμάδες φωτός.