Οι Ρώσοι ψηφοφόροι ενέκριναν την Τετάρτη με πολύ μεγάλη πλειοψηφία –υπερβολικά μεγάλη λένε οι επικριτές– τις συνταγματικές αλλαγές που επιτρέπουν στον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να διεκδικήσει δύο ακόμη θητείες και να παραμείνει δυνητικά στην εξουσία μέχρι το 2036. Ωστόσο, για τον Πούτιν το να αποσπάσει την έγκριση του λαού για τις σημαντικότερες αλλαγές στο ρωσικό σύνταγμα από το 1993 ίσως αποδειχθεί πολύ πιο εύκολο από το να διατηρήσει την εμπιστοσύνη του τα επόμενα χρόνια. Η κακή πορεία της ρωσικής οικονομίας μετά το 2014 και τώρα η υγειονομική και οικονομική κρίση που προκαλεί η πανδημία έχουν περιορίσει τη δημοτικότητα του Ρώσου προέδρου στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2000 και απειλούν το κοινωνικό συμβόλαιο του Πούτιν με τον ρωσικό λαό: σχετική οικονομική ευμάρεια με αντάλλαγμα περιστολή των πολιτικών ελευθεριών.

Οι Ρώσοι ψηφοφόροι ενέκριναν σε ποσοστό 77,9% τις αλλαγές στο ρωσικό σύνταγμα, ενώ η συμμετοχή ανήλθε στο 65%. Μόλις το 21,2% των ψηφοφόρων καταψήφισε τις συνταγματικές αλλαγές, οι οποίες είχαν ήδη εγκριθεί από το ρωσικό Κοινοβούλιο. Σημαντικότερες εξ αυτών, πέρα από την παραχώρηση στον Πούτιν του δικαιώματος για περισσότερες από δύο θητείες, ήταν η σύνδεση του ύψους των συντάξεων με τον ρυθμό του πληθωρισμού, η αύξηση της φορολογίας των οικονομικά ισχυρότερων, η λαϊκιστική de facto απαγόρευση του γάμου μεταξύ ομοφυλοφίλων και η ποινικοποίηση της αμφισβήτησης της επίσημης άποψης για το πώς επιτεύχθηκε η ρωσική νίκη στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Κρεμλίνο είχε αποφύγει μέχρι την τελευταία στιγμή να αναδείξει τη ρύθμιση που «μηδενίζει» τις προεδρικές θητείες του Πούτιν και του δίνει (για τους επόμενους προέδρους ισχύει ο περιορισμός) το δικαίωμα να είναι υποψήφιος για δύο ακόμη φορές μετά τη λήξη της νυν θητείας του το 2024. Το Κρεμλίνο χαιρέτισε την Πέμπτη το αποτέλεσμα ως απόδειξη της εμπιστοσύνης του λαού προς τον Πούτιν.

Δώρα και παρατυπίες

Η κυβέρνηση ενθάρρυνε τη συμμετοχή στο δημοψήφισμα προσφέροντας δώρα, όπως διαμερίσματα μέσω λοταριών, και καταβάλλοντας εφάπαξ οικογενειακό επίδομα και επίδομα ανεργίας την τελευταία ημέρα της ψηφοφορίας. Παράλληλα, εκλογικοί παρατηρητές αναφέρουν ότι το κράτος αλλά και ιδιωτικές επιχειρήσεις άσκησαν αφόρητη πίεση στους υπαλλήλους τους ώστε να ψηφίσουν. Η εκλογική διαδικασία διήρκεσε μία εβδομάδα (ώστε να αποφευχθεί ο συνωστισμός εν μέσω πανδημίας), ενώ κάλπες είχαν στηθεί σε απίθανα μέρη: σε πορτ μπαγκάζ αυτοκινήτων, σε σκάλες πολυκατοικιών κ.τ.λ. Ακόμη χειρότερα, οι κάλπες έμεναν αφύλακτες τη νύχτα για αρκετές ημέρες.

Οπότε είναι όλα ρόδινα για τον μακροβιότερο ηγέτη της σύγχρονης Ρωσίας μετά τον Ιωσήφ Στάλιν; Οχι ακριβώς.

Η δημοτικότητά του

Τον Μάιο η δημοτικότητα του Βλαντιμίρ Πούτιν είχε υποχωρήσει στο 59%, σύμφωνα με τη μεγαλύτερη ανεξάρτητη ρωσική εταιρεία δημοσκοπήσεων Levada Center. Ομολογουμένως, το ποσοστό εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό, ωστόσο είναι το χαμηλότερο που έχει καταγράψει ο Ρώσος πρόεδρος από το 2000. Η απόφασή του το 2018 να αυξήσει σημαντικά το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης έπληξε σημαντικά την απήχηση του Πούτιν, ενώ το βιοτικό επίπεδο των Ρώσων είχε ήδη πληγεί σημαντικά από το 2014 και μετά εξαιτίας της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, της υποτίμησης του ρουβλίου και των οικονομικών κυρώσεων που επέβαλε η Δύση εξαιτίας της προσάρτησης της Κριμαίας. Η τρέχουσα οικονομική κρίση θα επιδεινώσει την κατάσταση, μην αφήνοντας στον Πούτιν άλλη επιλογή από το να εφαρμόσει πραγματικά αποδοτικά το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων ύψους 400 δισ. δολαρίων που είχε εξαγγείλει το 2018. Aν δεν το καταφέρει αυτό ο Πούτιν, τότε η αδύναμη ανάκαμψη της οικονομίας θα υπονομεύσει και άλλο τη δημοτικότητά του και θα μπορούσε να τον οδηγήσει σε «πύρρειο» νίκη στις προεδρικές εκλογές του 2024.

Η αντιπολίτευση 

Η ρωσική αντιπολίτευση, από τους φιλελεύθερους μεταρρυθμιστές μέχρι τους κομμουνιστές, κατήγγειλε ως ψευδές το αποτέλεσμα και το ίδιο το δημοψήφισμα ως σχεδόν απροκάλυπτη προσπάθεια του Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία εφ’ όρου ζωής. Ωστόσο, πέρα από υποτονικές εκκλήσεις για καταψήφιση των συνταγματικών αλλαγών ή για αποχή, η αντιπολίτευση δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στον θεσμικό της ρόλο έχοντας αποδεχθεί εκ των προτέρων την ήττα της. «Ποτέ δεν θα αναγνωρίσουμε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος», είπε ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, προσθέτοντας ότι δεν θα διοργανώσει προς το παρόν διαδηλώσεις λόγω της πανδημίας, αλλά θα το κάνει το φθινόπωρο, οπότε και θα διεξαχθούν οι περιφερειακές εκλογές. «Αυτό που φοβάται περισσότερο ο Πούτιν είναι ο δρόμος. Δεν θα αποχωρήσει… μέχρι να αρχίσουμε να βγαίνουμε στους δρόμους κατά εκατοντάδες χιλιάδες και κατά εκατομμύρια», εκτίμησε. Ωστόσο, το βράδυ της Τετάρτης μόλις λίγες δεκάδες άνθρωποι διαδήλωσαν στη Μόσχα κατά του δημοψηφίσματος.