JOSEPH ROTH
Ο θρίαμβος της ομορφιάς
μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου – Άγγελος Αγγελίδης
εκδ. Aγρα, σελ. 120

Μια νουβέλα του σπουδαίου Αυστριακού συγγραφέα, με μπόλικη αυτεπίγνωση για τη ζωή και τη φύση των δύο φύλων

Ζούμε επικίνδυνες εποχές. Η επικινδυνότητα της εποχής δεν σχετίζεται μόνον με όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας: άνοδος του νεοφασισμού στην Ιταλία, πόλεμος στην Ουκρανία, γυναίκες στο Ιράν, ενεργειακά και άλλα που θα βρούμε σίγουρα μπροστά μας, ο κίνδυνος ελλοχεύει στο γεγονός ότι όσα εξωτερικά συμβαίνουν είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής κίνησης που τις περισσότερες φορές αδυνατούμε να αφουγκραστούμε. Είναι δύσκολο άλλωστε να δούμε ότι η σκέψη και το συναίσθημα, η εσωτερική ζωή του ανθρώπου στρέφεται για διάφορους λόγους, μερικοί από τους οποίους είναι κατανοητοί, στην αναζήτηση του καλού ξέχωρα από το κακό και στην απεμπόληση του παρελθόντος, ιδίως όταν αυτό καταδικάζεται ως υπαίτιο για τα σημερινά δεινά μας. Και κάπως έτσι η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Μέσα σε αυτήν τη συνθήκη, του #MeToo της γυναικείας πάλης για τα σημαντικά και ουδόλως αμφισβητήσιμα δικαιώματά της, στην ευαισθησία για τους πάσχοντες και για τα πολλά φύλα, πώς θα απολαύσουμε μια νουβέλα του Γιόσεφ Ροτ;

Το περασμένο καλοκαίρι κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Aγρα ένα βιβλίο με εξώφυλλο το γυναικείο όμορφο πρόσωπο μιας γυναίκας. Ο συγγραφέας των δύο ιστοριών που περιλαμβάνονται είναι ο Γιόσεφ Ροτ, που βίωσε στο πετσί του την ευρωπαϊκή Ιστορία, την είδε να αλλάζει με απόγνωση, που έζησε την πτώση της Αυστροουγγαρίας σαν έναν προσωπικό τραύμα. Ο Εβραίος Γιόσεφ Ροτ που έζησε στα καφενεία, που εμπνεύστηκε τον μυθιστορηματικό του κόσμο παράλληλα με την αναγκαία δημοσιογραφική του πορεία, έζησε τις νύχτες πιο πολύ από τις ημέρες, νοσταλγώντας παρά ελπίζοντας.

Έγραψε σύμφωνα με το βάθος της καρδιάς του. Έγραψε περήφανα για την ήττα

Σήμερα δεν γνωρίζω τι θέση θα είχε ένας συγγραφέας του μεγέθους του Ροτ που άντεχε να ζει μέσα στο χάος της εποχής, χωρίς να φυλάει καθόλου τα νώτα του, που έγινε ένα με την εποχή του, που εξορίστηκε για να γράψει, φοβούμενος ότι τα πολύτιμα βιβλία του, οι σκέψεις του, ήταν ήδη ιδέες που κινδύνευαν με την πυρά. Και όμως ενάντια και σε εκείνη την εποχή, αψήφησε τα ολοκληρωτικά κελεύσματα και έγραψε ελεύθερα. Εγραψε σύμφωνα με το βάθος της καρδιάς του. Εγραψε περήφανα για την ήττα. Είτε αυτή είναι η ήττα της ανδρικής κυριαρχίας είτε αυτή είναι η ήττα της πατρίδας ως φυσικού χώρου που παρέδωσε τη θέση της στο κατασκεύασμα των εθνικών κρατών.

Αυτά πραγματεύονται οι δύο νουβέλες που κυκλοφόρησαν μαζί υπό τον τίτλο «Ο θρίαμβος της ομορφιάς» και «Η προτομή του αυτοκράτορα», σε μετάφραση Μαρίας και Αγγελου Αγγελίδη από τις καλαίσθητες εκδόσεις Αγρα. Ο «Θρίαμβος» γράφτηκε τον Σεπτέμβριο του 1934 και η «Προτομή» τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου. Και οι δύο νουβέλες δημοσιεύθηκαν αρχικά στα γαλλικά, ενώ όταν άρχισε ο Ροτ να εκδίδεται πάλι τη δεκαετία του ’50, ο «Θρίαμβος της ομορφιάς» που θα μας απασχολήσει σε αυτό το σημείωμα, έπρεπε να μεταφραστεί πίσω στα γερμανικά από τη μετάφραση της Μπλανς Γκιντόν, μεταφράστριας εκείνη την εποχή των έργων του Ροτ στα γαλλικά, στα τέλη του 1934.

Δεν γνωρίζω εάν ο Ροτ γνώριζε το έργο των Φρόιντ και Μπρόιερ για την υστερία. Πρώτη έκδοση το 1893 και διορθώθηκε το 1895, το περίφημο βιβλίο, που άνοιξε τον δρόμο για την ψυχανάλυση με τίτλο «Μελέτες για την υστερία». Εκεί ο νεαρός νευρολόγος Σίγκμουντ Φρόιντ μαζί με τον εμπνευσμένο φίλο του γιατρό Γιόσεφ Μπρόιερ μελετούν πέντε περιπτώσεις γυναικών που χρήζουν άλλης θεραπευτικής μεθόδου από τις συνηθισμένες. Διάγνωση: υστερία.

Ο Ροτ, με πολλά κοινά στην καταγωγή με τους δύο γιατρούς, γράφει μια νουβέλα στην κόψη της ειρωνείας, της πίκρας και του αυτοσαρκασμού. Ηρωες δύο φίλοι, ο γιατρός, γυναικολόγος σε θερμά ιαματικά λουτρά δρ Σκόβρονεν και ο φίλος του, αφηγητής, που του εμπιστεύεται την ωραία σεμνή και αμόλυντη, πλην ψυχρή του γυναίκα, για να τη θεραπεύσει. Η θεραπεία στα θερμά λουτρά για την ψυχρότητα της νεαρής ευνοείται από την απουσία του συζύγου. Ο γιατρός δεν κατορθώνει να κάνει πολλά, άλλοι άνδρες μαζί της κάνουν επί της ουσίας περισσότερα. Τη ζεσταίνουν με τη σάρκα τους. Αυτό φυσικά γίνεται αντικείμενο συζήτησης ανάμεσα στους δύο άνδρες που προσπαθούν επί ματαίω να ελέγξουν την αχόρταγη φύση μιας κατά τα άλλα ψυχρής γυναίκας.

Το τέλος κρύβει μπόλικη αυτεπίγνωση για τη ζωή και τη φύση των δύο φύλων. Το «ανίσχυρο» φύλο έχει ισχυρές δυνάμεις που κρύβονται βαθιά εντός της σάρκας του, την ώρα που το «ισχυρό» εγκαταλείπει νωρίτερα ηττημένο την πίστα της ζωής. Μόνη ελπίδα για τον Ροτ που αισθάνεται ανίσχυρος απέναντι στην ψυχρολουσία της γυναίκας είναι να της ευχηθεί να τσαλακωθεί από το γήρας. Κείμενο-κέντημα που επιζητά να κλείσουμε απέξω την πολιτική ορθότητα για να συναντήσουμε την αναγνωστική απόλαυση ενός μεγάλου δεξιοτέχνη με συνείδηση στις χαμένες πατρίδες και παρτίδες.

Μαριαλένα Σπυροπούλου-kathimerini.gr