H διά νόμου υποχρέωση τα κτίρια να συμμορφωθούν στους κανόνες προσβασιμότητας παίρνει συνεχείς αναβολές. Οι ζωές των ανθρώπων με αναπηρία, όμως, δεν παίρνουν αναβολή.

«Μαθαίνουμε συνεχώς να ξεπερνάμε τα εμπόδια και να βρίσκουμε λύσεις. Δεν γίνεται, και σίγουρα δεν θέλουμε να εγκλωβιστούμε». Ο Νίκος Φύτρος, αθλητής στην ομάδα μπάσκετ με αμαξίδιο του Παναθηναϊκού AμεΑ, συνοψίζει τη στάση που έχει αναπτύξει απέναντι σε ένα εχθρικά δομημένο περιβάλλον το οποίο καλείται να αντιμετωπίσει σε καθημερινή βάση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: «Δεν ζουν τον μύθο τους στην Ελλάδα» – Με εμπόδια ο τουρισμός για ΑμεΑ

Τα τελευταία δέκα χρόνια που κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο οι επιλογές του είναι περιορισμένες, καθώς σπάνια βρίσκει ράμπες και μεγάλους ανελκυστήρες σε εμπορικά καταστήματα, πολυκατοικίες και δημόσια κτίρια. Για την κατάρριψη αυτών των εμποδίων, το 2012 καθορίστηκε νομικό πλαίσιο προκειμένου η προσβασιμότητα σε άτομα με αναπηρία να παρέχεται χωρίς φραγμούς. Εκτοτε, η υποχρέωση τα κτίρια να συμμορφωθούν στους κανόνες προσβασιμότητας παίρνει συνεχείς αναβολές. Οι ζωές των ανθρώπων, όμως, δεν παίρνουν αναβολή.

«Τηλεφωνώ στο μαγαζί για να δω αν είναι προσβάσιμο»

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η καθημερινότητα του 36χρονου αθλητή. Οι προπονήσεις της ομάδας του είναι καθημερινές και εντατικές. Υπάρχουν φορές που ύστερα από αυτές επιλέγει να επιστρέψει στο σπίτι του για να χαλαρώσει. Αλλες φορές προτιμά να βγει με την παρέα του για καφέ. Η διαδικασία, όμως, που είναι αναγκασμένος να ακολουθήσει δεν είναι απλή.

«Κάθε φορά, πριν βγω, τηλεφωνώ στο μαγαζί για να δω αν είναι προσβάσιμο. Με ενδιαφέρει αν έχει ράμπα, γιατί μπορεί να έχει πολλά σκαλοπάτια στην είσοδό του, αν υπάρχει χώρος ώστε να μπορεί να κινηθεί το αμαξίδιο και κυρίως αν υπάρχει προσβάσιμη τουαλέτα. Δεν ψάχνω τουαλέτα ΑμεΑ, αυτό είναι πολυτέλεια. Ουσιαστικά, για να με εξυπηρετεί χρειάζεται να είναι ευρύχωρη ώστε να μπορεί να μπει και να βγει το αμαξίδιο. Πρέπει τουλάχιστον να εξασφαλιστούν αυτές οι προϋποθέσεις. Αν δεν βρω κάτι από αυτά τα τρία, τότε αλλάζουμε πλάνο και ψάχνουμε για άλλο μαγαζί».

Το ίδιο πλάνο ακολουθεί και όταν θέλει να παρακολουθήσει μια συναυλία, ή άλλες εκδηλώσεις που απαιτούν πολύωρη παρουσία. Προσπαθεί να επικοινωνήσει με τη διοργάνωση, ή ακόμη και με τους ίδιους τους καλλιτέχνες, για να είναι σίγουρος ότι υπάρχει έστω μία προσβάσιμη τουαλέτα. «Αυτοί που δεν έχουν πρόσβαση, αναγκάζονται να στη δημιουργήσουν. Θυμάμαι πορτιέρηδες σε συναυλιακό χώρο στην Πειραιώς να με κουβαλούν για να με ανεβάσουν στον εξώστη. Υπάρχουν βεβαίως και φορές που έχω χάσει συναυλίες γιατί δεν υπήρχαν προσβάσιμοι χώροι κι εγώ δεν ήθελα να το ρισκάρω».

Οι αθλητικές του υποχρεώσεις και η συμμετοχή του στις αποστολές της ομάδας έχουν πολλαπλασιάσει τις άβολες εμπειρίες του. «Στα ξενοδοχεία όπου έχουμε βρεθεί -τα περισσότερα μάλιστα καινούργια και ανακαινισμένα- διαθέτουν μόνον ένα δωμάτιο ΑμεΑ. Στα υπόλοιπα δωμάτια, οριακά χωρούν δύο αμαξίδια. Για να κινηθούμε αναγκαζόμαστε να παίζουμε τέτρις. Ειδικά το βράδυ, αν ξυπνήσεις για τουαλέτα, πρέπει να μετακινήσεις το δεύτερο αμαξίδιο, να το βγάλεις εκτός, ώστε να να κινηθείς στον διάδρομο και να μπεις στην τουαλέτα, όπου βέβαια χωράς με το ζόρι και θα πρέπει να βγεις με την όπισθεν. Είναι απαράδεκτο η τουαλέτα να έχει σκαλοπατάκι, να μη χωράς στην τουαλέτα του εστιατορίου, ή να χωράς και να μην έχει όλο το ξενοδοχείο -εκτός από το δωμάτιο- μία τουαλέτα ΑμεΑ».

Το νομικό πλαίσιο

Οι προσβάσιμοι χώροι που αναζητεί ο ανάπηρος αθλητής δεν είναι πολυτέλεια, αλλά υποχρέωση εκ του νόμου. Σύμφωνα με την ισχύουσα πολεοδομική νομοθεσία και τις οδηγίες του υπουργείου Περιβάλλοντος, ο σχεδιασμός των κτιρίων και των κοινόχρηστων χώρων απαιτείται να γίνεται έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η προσπέλαση των ατόμων με αναπηρία και των εμποδιζόμενων ατόμων, όπως οι ηλικιωμένοι και οι υπερήλικες, τα νήπια και μικρά παιδιά, οι έγκυες, όσοι μεταφέρουν βάρη κ.ά., που στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης ανέρχονται στο 50% του πληθυσμού.

Στο άρθρο 26 του νόμου 4067/2012 «Νέος Οικοδομικός Κανονισμός – ΝΟΚ» καταγράφονται όλες οι αναγκαίες παρεμβάσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν σε κάθε δημόσιο και ιδιωτικό κτίριο για να εξασφαλίζεται η πλήρης προσβασιμότητα. Οπως εξηγεί ο πολιτικός μηχανικός, Θοδωρής Μαρίνης, οι παρεμβάσεις αφορούν πλέον όλα τα κτίρια.

«Στα νέα κτίρια, που έχουν ανεγερθεί με οικοδομική άδεια από τις 9.4.2012 και μετά, είμαστε υποχρεωμένοι να σχεδιάζουμε για όλους, να προσαρμόζουμε δηλαδή τα κτίρια για να έχουν προσβασιμότητα παντού. Αυτά είναι δεδομένο ότι έχουν μελέτη προσβασιμότητας», λέει στην «Καθημερινή» ο πολιτικός μηχανικός.

Συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά τα νέα κτίρια επιβάλλεται η οριζόντια και κατακόρυφη, αυτόνομη και ασφαλής προσπέλαση από άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα, η εξυπηρέτησή τους σε όλους τους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους των κτιρίων και η πρόβλεψη προσβάσιμων χώρων υγιεινής σε ποσοστό 5% των συνολικών χώρων υγιεινής για χρήση κοινού. Μάλιστα, στα κτίρια που χρησιμοποιούνται ως κατοικίες πρέπει να διασφαλίζονται και οι συνθήκες εύκολης μετατρεψιμότητας των κατοικιών σε κατοικίες μελλοντικών χρηστών με αναπηρία ή εμποδιζόμενων ατόμων.

Οσον αφορά τα υφιστάμενα κτίρια, αυτά που έχουν ανεγερθεί με οικοδομική άδεια πριν από τις 9.4.2012 και έχουν χρήσεις συνάθροισης κοινού, όπως π.χ. χώροι μουσείων, συναυλιών, αθλητικών εκδηλώσεων, οι ναοί, τα θέατρα, οι κινηματογράφοι, οι χώροι εστίασης, διασκέδασης, εκπαίδευσης, υγείας, καθώς και οι χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων, όπως και τα πρατήρια καυσίμων, επιβάλλεται να γίνουν οι απαραίτητες διαμορφώσεις ώστε να τηρούνται οι κανόνες προσβασιμότητας.

Οι αλλεπάλληλες παρατάσεις

Ο νόμος που ψηφίστηκε το 2012 προέβλεπε ότι αυτές οι παρεμβάσεις θα έπρεπε να ολοκληρωθούν σε διάστημα 8 ετών, δηλαδή μέχρι το 2020, υπό την προϋπόθεση να μη θίγεται ο οργανισμός του εκάστοτε κτιρίου. Μετά τη λήξη της προθεσμίας, όσα κτίρια δεν τηρούσαν τους κανόνες προσβασιμότητας θα κηρύσσονταν αυτόματα αυθαίρετα. Δόθηκε όμως διετής παράταση μέχρι τις 31/12/2022, ενώ στη συνέχεια θεσπίστηκε άλλη μία τρίμηνη παράταση μέχρι τις 31/03/2023. Πλέον διανύουμε την περίοδο ακόμη μίας, της τέταρτης παράτασης, που λήγει στις 31/03/2024 και δίνει άλλον ένα χρόνο για την ολοκλήρωση των απαραίτητων προσαρμογών και την αναστολή των κυρώσεων.

Λύσεις ανάγκης

«Εχουμε συνηθίσει με όλες αυτές τις καθυστερήσεις, ουσιαστικά έχουμε εξοικειωθεί. Δεν έχουμε αυταπάτες. Ξέρουμε ότι με τις παρατάσεις προσπαθούν να παγώσουν τον χρόνο», λέει στην «Κ» ο Αντώνης Ρέλλας, σκηνοθέτης και ανάπηρος ακτιβιστής. «Σχεδόν 20 χρόνια περιμέναμε την αλλαγή του “αρχιτεκτονικού απαρτχάιντ” που επικρατεί στις πόλεις μας και δεν μας εξασφαλίζει την ανεμπόδιστη πρόσβαση στο δομημένο περιβάλλον. Πού είναι τα πρακτικά αποτελέσματα του ΝΟΚ 4067/12; Δεν λέει κανείς ότι είναι εύκολο να συμπεριλάβεις όλους τους ανθρώπους παντού. Είναι, όμως, υποχρέωση της πολιτείας να το εφαρμόσει. Πρόοδος έχει υπάρξει, αλλά έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά μας. Σε κάποια θέατρα, ας πούμε, έχει βελτιωθεί η δυνατότητα προσέλευσης και παρακολούθησης. Ως δημιουργοί, ωστόσο, η πρόσβασή μας στη σκηνή ή στα καμαρίνια παραμένει προβληματική».

Τα χρόνια που, άτομα με αναπηρία και όσοι άλλοι πολίτες περιθωριοποιούνται περιμένουν να τους αποδοθεί ένα προσβάσιμο δομημένο περιβάλλον, μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν με χιούμορ τις δυσκολίες στη μετακίνησή τους. «Τουλάχιστον προσπαθούμε να το διασκεδάζουμε», λέει ο ανάπηρος αθλητής και εξηγεί πώς με ευφάνταστους τρόπους καταφέρνει να μετακινηθεί σε κτίρια που δεν είναι προσβάσιμα. «Οι περισσότερες παλιές πολυκατοικίες δεν έχουν ασανσέρ, ή αυτές που διαθέτουν έχουν πολλά σκαλοπάτια για να φτάσεις σε αυτό. Χαρακτηριστικά, σε πολυκατοικία που μένει φίλος μου στο Κουκάκι έχει πέντε-έξι σκαλοπάτια. Φτάνοντας στο ασανσέρ, το αμαξίδιό μου δεν χωράει. Γι’ αυτό οι φίλοι μου κατεβάζουν μία καρέκλα, την τοποθετούν στο ασανσέρ και με μεταφέρουν από το αμαξίδιο πάνω σε αυτή. Μόλις φτάσω στον όροφο με μεταφέρουν στο αμαξίδιο και μετά πάμε στο σπίτι».

Η καταγραφή των κτιρίων δημόσιας χρήσης

Τις καθυστερήσεις και τις συνεχόμενες παρατάσεις σχολίασε, μιλώντας στην «Κ», η Ματίλντα Χατζηπαναγιώτου, συνεργάτης του απερχόμενου υπουργού Επικρατείας, Γ. Γεραπετρίτη. «Το 2020, οπότε ήταν η πρώτη λήξη της προθεσμίας, διαπιστώθηκε πως δεν υπήρχε καμία καταγραφή των κτιρίων ώστε να ξέρουμε πόσα εκ των τόσων κτιρίων είναι προσβάσιμα. Δεν υπήρχε, δηλαδή, καμιά απεικόνιση της κατάστασης και άρα δεν μπορούσε να υπάρχει και μια στοχοθεσία. Εφόσον πλέον έχουμε συλλέξει δεδομένα, θα εισηγούμασταν και μεγαλύτερες παρατάσεις».

Η πρώτη συλλογή δεδομένων έγινε μέσα από την ηλεκτρονική πλατφόρμα καταγραφής στοιχείων προσβασιμότητας που δημιουργήθηκε από το υπουργείο Επικρατείας και το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η ανάπτυξη, η λειτουργία και η συντήρησή της ανατέθηκε στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας. Η πλατφόρμα αφορά αποκλειστικά κτίρια που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες και δημόσιες λειτουργίες. «Φυσικά υπάρχει η ανάγκη να επεκταθεί και σε κτίρια ιδιωτικής χρήσης. Απλώς θεωρήσαμε ότι ήταν σωστό να μην αξιώνουμε από τους ιδιώτες να κάνουν παρεμβάσεις που δεν έχουν γίνει ούτε στις δημόσιες υπηρεσίες», σχολιάζει η κ. Χατζηπαναγιώτου.

Η καταγραφή των κτιρίων δημόσιας χρήσης είναι υποχρεωτική και γίνεται από τα 364 σημεία αναφοράς που έχουν οριστεί σε υπουργεία, Περιφέρειες και Δήμους. Πλέον, ύστερα από δύο παρατάσεις, η πρώτη φάση της καταγραφής έχει ολοκληρωθεί και, σύμφωνα με το υπουργείο Επικρατείας, στην πλατφόρμα έχουν δηλωθεί 30.022 κτίρια δημόσιας χρήσης τα οποία θα πιστωθούν σε μηχανικούς ώστε να ελεγχθεί η προσβασιμότητα τους.

Τους ελέγχους θα αναλάβουν οι 3.450 μηχανικοί που έχουν εγγραφεί στο Ηλεκτρονικό Μητρώο Ελεγκτών Προσβασιμότητας, έχουν εκπαιδευτεί μέσω σεμιναρίων και έχουν πιστοποιηθεί από το ΤΕΕ. Προτεραιότητα στους ελέγχους, που θα ξεκινήσουν σε δύο μήνες, θα δοθεί σε κτίρια εκπαίδευσης, υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, τα οποία αποτελούν το 49% των κτιρίων που έχουν δηλωθεί.

«Ακόμα και σε κτίρια που κατασκευάστηκαν μετά το 2012, αυτό που έχει διαπιστωθεί από άτομα με αναπηρία είναι η τουαλέτα να έχει γίνει αποθηκευτικός χώρος ή να έχουν μπει αντικείμενα που παρεμποδίζουν, επομένως δεν θέλουμε μια δειγματοληπτική, αλλά μια πραγματική επιθεώρηση μηχανικών στον χώρο», τονίζει η κ. Χατζηπαναγιώτου.

Για τους ελέγχους έχει εξασφαλιστεί χρηματοδότηση από πόρους του ΕΣΠΑ. Σχετικά με το κόστος των παρεμβάσεων, η Μ. Χατζηπαναγιώτου εξηγεί ότι «τα κτίρια τα οποία ανήκουν στο Δημόσιο θα τα αναλάβει το ίδιο, όμως, προτού υπάρξει εκτίμηση προϋπολογισμού, δεν γνωρίζουμε πόσο κοστοβόρες μπορεί να είναι οι παρεμβάσεις. Το βασικό ζήτημα είναι ότι με τη δουλειά της καταγραφής μάς δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε δημόσια πολιτική».

Ο Νίκος και τα υπόλοιπα άτομα με αναπηρία θέλουν βεβαίως να δουν στην πράξη τα αποτελέσματα των νομοθετικών παρεμβάσεων. «Αν και έχουμε συνηθίσει να προγραμματίζουμε τα πάντα, να αναγκαζόμαστε να αλλάζουμε πλάνα και κυρίως να ρισκάρουμε, θέλουμε περισσότερες επιλογές, χωρίς απαγορεύσεις και περιορισμούς».

Μαριάννα Χιονά-kathimerini.gr