Ενδυματολογικοί κώδικες και κοινωνικές αλλαγές στον 20ό αιώνα

ΖΕΦΗ ΚΟΛΙΑ
Βελονιές της πρωτοπορίας
εκδ. Μεταίχμιο, 2023, σελ. 360

Από την άφιξη της Μπελ Επόκ μέχρι τους σχεδιαστές-σταρ της δεκαετίας του ’90, ο 20ός αιώνας αποτέλεσε μια εποχή-ορόσημο για τον χώρο της μόδας. Σ’ αυτή την πολυεπίπεδη και πολυτάραχη εκατονταετία εστιάζει το βιβλίο της Ζέφης Κόλια «Βελονιές της πρωτοπορίας», από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Με γνώμονα το γεγονός ότι η μόδα λειτουργεί πάντα ως καθρέφτης της κοινωνίας, η Κόλια περιγράφει έναν αιώνα που άλλαξε ριζικά την κοινωνία, τους ενδυματολογικούς κώδικες και την αισθητική, έναν αιώνα όπου οι βελονιές υπήρξαν πραγματικά πρωτοπόρες.

Η ιστορία της μόδας δεν είναι ένα θέμα που απασχολεί συχνά την ελληνική βιβλιογραφία και υπό αυτή την έννοια οι «Βελονιές της πρωτοπορίας» αποτελούν ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για σπουδαστές και εκείνους που επιθυμούν να εντρυφήσουν στις συνεχείς μεταλλάξεις του στυλ, σε έναν αιώνα που ξεκίνησε με τον κορσέ (η χρήση του οποίου ταξίδευε από τους προηγούμενους) για να κλείσει με την απόλυτη στυλιστική ελευθερία και την υπερκατανάλωση ρούχων γρήγορης μόδας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Coco Chanel: Η δόξα εφήμερη, το στιλ αθάνατο

Όπως και η κοινωνία, η μόδα είναι μια σύνθεση από μικρές και μεγάλες ιστορίες. Από καλλιτεχνικές, επιστημονικές, κοινωνικές και τεχνολογικές πρωτοπορίες, από πολιτικούς αγώνες, κουλτούρες και υποκουλτούρες, από κάτι που από εντελώς τοπικό επίπεδο μετατρέπεται σε κάτι παγκόσμιο. Οι «Βελονιές της πρωτοπορίας» ξεκινούν στο Παρίσι και την παγκόσμια έκθεση μιας πόλης που γιορτάζει την άφιξη μιας νέας εκατονταετίας, η οποία συνοδεύεται από «έναν μοντέρνο τρόπο ζωής». Αυτός ο νέος τρόπος ζωής αντικατοπτρίζεται στη μόδα της εποχής. Ο κορσές επικρατεί ακόμη. Τον χρησιμοποιεί, παραδείγματος χάρη, ο Βρετανός Τσαρλς Φρέντερικ Γουόρθ, ο οποίος θεωρείται πατέρας της υψηλής ραπτικής, στο Παρίσι.

Στη συνέχεια, όμως, δημιουργοί όπως ο Πολ Πουαρέ, θα προσφέρουν το δώρο της απελευθέρωσης από τον κυριολεκτικά στενό κορσέ, μέσα από μια ρευστή σιλουέτα που περιέχει στοιχεία αρ νουβό και οριενταλισμού, συνδέοντας τη μόδα με την τέχνη. Η Κόλια γράφει για τον Μαριάνο Φορτούνι, τον Ισπανό που εγκαταστάθηκε στη Βενετία και εμπνεύστηκε από τις αρχαιοελληνικές πτυχώσεις, όπως τον Ηνίοχο των Δελφών, για εμβλητικά ρούχα όπως το φόρεμα Δέλφος. Αλλά και τη Μαντλέν Βιονέ, τη Γαλλίδα μοδίστρα που έγινε η πιο επιδραστική σχεδιάστρια, με τεχνικές όπως το λοξό κόψιμο (bias cut) αλλά και την αγάπη της για την αρχιτεκτονική και την ενδυματολογική ρευστότητα της αρχαιοελληνικής κομψότητας.

Σανέλ εναντίον Σκιαπαρέλι

Η συγγραφέας εξηγεί πώς ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε τις γυναίκες στην πρώτη γραμμή της παραγωγής στις βιομηχανικές μονάδες, με τη θηλυκότητα να παίρνει μια πιο σύγχρονη μορφή. Γράφει για τη μοντέρνα μόδα της Κοκό Σανέλ και τη σουρεαλιστική ματιά της μεγάλης της αντιπάλου, Ελσα Σκιαπαρέλι. Περιγράφει την αναγέννηση του κλάδου στο μεταπολεμικό Παρίσι, μέσα από το γνωστό πλέον New Look του Κριστιάν Ντιόρ, αλλά και τη σχεδιαστική υπεροχή του Κριστόμπαλ Μπαλενσιάγκα.

Αλλά και τα υπέροχα Σίξτις, τα Swinging Sixties του Λονδίνου, την εδραίωση του Ιβ Σεν Λοράν στο Παρίσι και τον φουτουρισμό των Αντρέ Κουρέζ, Πιερ Καρντέν και Πάκο Ραμπάν. Τους χίπις του ’70, τους Ιάπωνες του ’80, την άνοδο της ιταλικής βιομηχανίας της μόδας μέσω σχεδιαστών όπως ο Τζόρτζιο Αρμάνι, ο Βαλεντίνο και ο Τζιάνι Βερσάτσε, το Παρίσι του Ζαν Πολ Γκοτιέ, του Καρλ Λάγκερφελντ, του Αζεντίν Αλάια, του Τιερί Μιγκλέρ και του Κλοντ Μοντανά και το αμερικανικό ενδυματολογικό όνειρο του Κάλβιν Κλάιν και του Ραλφ Λόρεν.

Παράλληλα, η συγγραφέας επισημαίνει πώς συνδέεται η μόδα με τους κοινωνικούς αγώνες του 20ού αιώνα, όπως το φεμινιστικό κίνημα και τις μάχες της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Γράφει επίσης για τη σύνδεση της λογοτεχνίας με το στυλ, όπως στην περίπτωση του «Καλημέρα θλίψη», όπου η συγγραφέας Φρανσουάζ Σαγκάν περιγράφει ένα νεανικό γαλλικό ανέμελο σικ. Αλλά και τη στενότατη σχέση που συνδέει τη μόδα με τη μουσική, από τον Ελβις Πρίσλεϊ και τους Μπιτλς μέχρι τους καλλιτέχνες της χιπ-χοπ.

Ενδιαφέρον έχουν και οι ιστορίες που εστιάζουν στις υποκουλτούρες του 20ού αιώνα, όπως η «γκαρνταρόμπα του ακτιβιστή», όπου το στυλ Μάο, ένας ενδυματολογικός κώδικας με ιδεολογικό πρόσημο στη γιγαντιαία Κίνα, μετατρέπεται σε κομψό ενδυματολογικό στοιχείο στη Δύση. Το βιβλίο περιέχει πληροφορίες για σημαντικούς, αλλά λιγότερο γνωστούς ευρύτερα, σχεδιαστές όπως ο Κανσάι Γιαμαμότο.

Οι «Βελονιές της πρωτοπορίας» αγγίζουν τα τεκταινόμενα της μόδας στη δεκαετία του ’90, μεταξύ άλλων, χωρίς όμως να εμβαθύνουν ιδιαίτερα στο πώς οι αγορές heritage brands από μεγάλους ομίλους της πολυτέλειας –όπως η LVMH– άλλαξαν ριζικά τη βιομηχανία της μόδας. Η Κόλια στέκεται στην αλματώδη ανάπτυξη της λεγόμενης γρήγορης μόδας, όμως και εδώ μοιάζει να λείπει λίγο περισσότερη εξήγηση γύρω από το πώς η γρήγορη μόδα από τη μια έφερε μια επανάσταση –για κάποιους ένα είδος δημοκρατικής κατανάλωσης– αλλά συγχρόνως δημιούργησε τεράστια «πράσινα» ζητήματα.

Επίσης, οι «Βελονιές της πρωτοπορίας» αναφέρονται σε Ελληνες δημιουργούς, οι οποίοι απέκτησαν διεθνές προφίλ –ονόματα όπως ο Αλεξανδρινός Ζαν Ντεσσές, ο Γιάννης Τσεκλένης, ο Μπίλι Μπο και ο Δημήτρης Παρθένης–, όμως παραλείπουν τις εξίσου πρωτοποριακές βελονιές της Σοφίας Κοκοσαλάκη και, αργότερα, τα ευρηματικά prints της Μαίρης Κατράντζου. Αν κάτι λείπει πραγματικά από το βιβλίο, αυτό είναι οι εικόνες, καθώς οι «Βελονιές της πρωτοπορίας» περιγράφουν σχεδόν μόνο με λέξεις έναν κόσμο που πάντα ήταν και παραμένει ιδιαίτερα οπτικός.

Elis Kiss-kathimerini.gr