Συνέντευξη με την κορυφαία παιδαγωγό Σουζάν Άξελσον: Τα παιχνίδια κάνουν ώριμους ενηλίκους…

«Κοιτάξτε ένα μωρό που μαθαίνει να περπατάει. Αποτυγχάνει, πέφτει και σκοντάφτει πάνω σε πράγματα αναρίθμητες φορές πριν τα καταφέρει, έστω με τρεμάμενο και ασταθή τρόπο. Πόσοι ενήλικοι θα επέμεναν έπειτα από τόσες αποτυχίες; Αυτή είναι η ομορφιά του παιχνιδιού. Προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα παιδιά να νιώσουν χαρά, συγκίνηση, ενθουσιασμό και απόλαυση, και έτσι ο εγκέφαλός τους να προσαρμοστεί, να δυναμώσει για να συνδυάσει εμπειρίες και δεδομένα, για να χτίσει γνώση και αντίληψη, λύσεις, δυνατότητες, φαντασία».

Έχετε ακούσει ωραιότερο ορισμό του παιχνιδιού; Με 30 χρόνια εμπειρίας στην προσχολική εκπαίδευση, η Σουζάν Αξελσον βλέπει τη μεγάλη εικόνα: το παιχνίδι δεν είναι απλώς μια ευκαιρία για μάθηση, είναι ο δρόμος για μια καλύτερη ζωή. Κι όμως, κάπου ανάμεσα στο κυνήγι της καθημερινότητας και το άγχος της επιτυχίας επιτρέπουμε στις ευκαιρίες για παιχνίδι να μας ξεγλιστρούν. Γιατί τελικά είναι το ακηδεμόνευτο παιχνίδι τόσο σημαντικό; Μπορεί η έλλειψη παιχνιδιού να επηρεάσει την ανάπτυξη του παιδιού; Και ποιες είναι οι επιπτώσεις του λεγόμενου «helicopter parenting», της υπερεμπλοκής των γονιών στις ζωές των παιδιών τους;

Το συνέδριο στην Αθήνα

Λίγες ημέρες πριν από την επίσκεψή της στην Αθήνα για το 2ο διεθνές συνέδριο «Play on Early Education» σχετικά με τον ρόλο του παιχνιδιού στην εκπαίδευση (27-30 Απριλίου), η Βρετανοσουηδή παιδαγωγός (κατάγεται από τη Μεγάλη Βρετανία, αλλά από το 1992 ζει και εργάζεται στη Στοκχόλμη) δέχτηκε να απαντήσει στις πολλές ερωτήσεις μας.

«Η αυτονομία στο παιχνίδι είναι καθοριστική για την ανάπτυξη του παιδιού», εξηγεί. «Παίζοντας τα παιδιά παίρνουν τον έλεγχο της ζωής τους έστω για σύντομα χρονικά διαστήματα και για πράγματα που οι μεγάλοι θεωρούν ασήμαντα. Ομως αυτή η αίσθηση του ελέγχου και της συμμετοχής –και όχι απλώς της εκτέλεσης εντολών–, της δράσης και όχι μόνο της αντίδρασης επιτρέπει στα παιδιά να εξασκούνται στον αυτοέλεγχο, στη λήψη αποφάσεων, την εξαγωγή νοημάτων, την ανάπτυξη της γνώσης, την αυτεπίγνωση, την αυτοεκτίμηση, την αυτοπεποίθηση κ.ά. Φυσικά δεν το αντιλαμβάνονται ότι τα κάνουν όλα αυτά εκείνη τη στιγμή. Παίζουν γιατί νιώθουν ωραία. Το παιχνίδι κάνει τη μάθηση περίπλοκων, δύσκολων πραγμάτων ευχάριστη».

Όμως, προσοχή, λέει η Aξελσον, αυτό δεν δίνει «ελευθέρας» ούτε στους γονείς ούτε στους εκπαιδευτικούς. «Χρειάζεται βαθιά γνώση του παιδιού ώστε να ξέρεις πώς θα το κρατήσεις ασφαλές και να κατανοείς πώς το παιχνίδι τού επιτρέπει να παραμένει ικανό. Το ικανό παιδί δεν θα παραμείνει ικανό αν δεν έχει την άδεια, τον χρόνο και τον χώρο να πειραματιστεί, να εξερευνήσει τις ικανότητές του, να τεστάρει τα όριά του και να ανακαλύψει πώς αλληλοεπιδρά καλύτερα με τον κόσμο».

Το παιχνίδι φυσικά μπορεί να γίνει μια… πολύ βρώμικη υπόθεση. Ο λόγος για το λεγόμενο messy play (το παιχνίδι που λερώνει), στο οποίο τα παιδιά παίζουν με υλικά που εγείρουν τις αισθήσεις τους, κάτι που έχει σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη. Είναι μια σύγχρονη τάση, που ωστόσο περιγράφει το παιχνίδι όπως το ξέρουν οι παλαιότεροι: με χώματα, λάσπες, πηλό, χαλίκια. Πώς εντάσσεται αυτό το είδος παιχνιδιού σε κουλτούρες εμμονικές με την τάξη;

Το κυνήγι της τελειότητας είναι μάταιο. Δεν υπάρχουν τέλεια σπίτια, δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς.

Για τη Βρετανοσουηδή παιδαγωγό και μητέρα τριών παιδιών απαιτείται δημιουργικότητα και από την πλευρά των γονιών. «Για μπογιές και άλλα αισθητηριακά υλικά έχω χρησιμοποιήσει από παλιά σεντόνια μέχρι κουρτίνες μπάνιου, τα οποία μαζεύω και ξαναχρησιμοποιώ. Το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο επίσης δίνει μεγαλύτερη ελευθερία στα παιδιά να κάνουν χαμό. Πάντως, το καθάρισμα μπορεί να γίνει διασκεδαστικό και για τα παιδιά. Τα περισσότερα παιδιά που ξέρω τρελαίνονται να πλένουν τις βούρτσες και τα κύπελλα με τις μπογιές, υποδυόμενα ότι μαγειρεύουν ή φτιάχνουν μαγικά φίλτρα».

Το τι είναι «βρώμικο», εξάλλου, είναι υποκειμενικό. «Η ιδέα που έχουν τα παιδιά για την ομορφιά είναι διαφορετική από των ενηλίκων και συχνά βλέπουν την ακαταστασία σαν κάτι όμορφο».

Εκτός αυτού, το κυνήγι της τελειότητας είναι μάταιο. Δεν υπάρχουν τέλεια σπίτια, δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς. Όπως λέει η παιδαγωγός, λάθη κάνουμε όλοι και είναι ένας τρόπος να μαθαίνουμε. «Ολοι οι γονείς θέλουμε να κάνουμε το καλύτερο για τα παιδιά μας. Αλλά πολύ συχνά μας κάνουν να αισθανόμαστε ανεύθυνοι γιατί αφήνουμε τα παιδιά να παίζουν ελεύθερα, ή τεμπέληδες γιατί τα σπίτια μας δεν είναι στην εντέλεια, ή απλώς κακοί γονείς γιατί δεν εγγυόμαστε την ακαδημαϊκή επιτυχία των παιδιών μας».

Προσωπική ιστορία

Διηγείται μια προσωπική ιστορία: «Ο μικρός μου γιος είχε δυσκολίες στο νηπιαγωγείο, ήταν πολύ φωνακλάς, ήθελε να περνάει το δικό του, είχε ξεσπάσματα θυμού. Συνεχώς άκουγα για τις ανεπάρκειές του, ήδη από την ηλικία των δύο ετών, και καθώς ήμουν η ίδια δασκάλα προσχολικής αγωγής, οι άλλοι με κοιτούσαν σαν να έλεγαν “αυτή ούτε το δικό της παιδί δεν μπορεί να ελέγξει”. Όταν στα πέντε του τον πήρα μια μέρα από το σχολείο και ο νέος του δάσκαλος μου ανέφερε όλα τα διασκεδαστικά πράγματα που είχε κάνει εκείνη την ημέρα, έβαλα τα κλάματα. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που μου είπε κάτι θετικό για το παιδί μου. Ενα πρόσχαρο, τρυφερό, έξυπνο παιδί στο σπίτι, που απλώς φορτιζόταν στο νηπιαγωγείο και δεν μπορούσε να φερθεί με τον τρόπο που ήθελαν οι άλλοι όσο κι αν προσπαθούσε».

Το μεγάλο λάθος

Η Σουζάν Αξελσον θεωρεί ότι πολλοί γονείς αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα. Νιώθουν ενοχές αν το παιδί τους δεν φέρεται «όπως πρέπει» ή νιώθουν ανεπαρκείς αν το παιδί τους δεν παίρνει τόσο καλούς βαθμούς όσο τα άλλα, δεν ζωγραφίζει το ίδιο απίθανα ή δεν κάνει άλλα φαντασμαγορικά πράγματα. Αποτέλεσμα; Το φορτώνουν με περισσότερα μαθήματα, περισσότερες δραστηριότητες. Δηλαδή αφαιρούν χρόνο από το παιχνίδι.

«Το πιο κοινό λάθος των γονιών είναι ότι δεν ακούν το ένστικτό τους για το τι χρειάζεται το δικό τους το παιδί για να αναπτυχθεί – όχι να πάρει καλούς βαθμούς, αλλά να ευδοκιμήσει. Ως γονείς πρέπει να στηρίζουμε τα παιδιά μας να γίνουν οι καλύτερες εκδοχές του εαυτού τους». Και το παιχνίδι δείχνει τον δρόμο προς τα εκεί.

Οι «γονείς-ελικόπτερα»

«Το helicopter parenting είναι όταν ο γονιός κάνει υπερβολικά πολλά για το παιδί του», λέει η παιδαγωγός Σουζάν Αξελσον. Τι σημαίνει υπερβολικά πολλά; «Αυτό θα πρέπει να το σκεφθεί ο καθένας μας, αλλά αν το παιδί απλώνει τα χέρια για να του φορέσεις το μπουφάν ή αν τεντώνει το πόδι για να του βάλεις το παπούτσι, μάλλον κάνεις πολλά. Ξέρω, το να ντύσεις εσύ το παιδί σου είναι καμιά φορά ευκολότερο, αλλά το να ξεκλέψεις χρόνο για να του μάθεις να ντύνεται μόνο του είναι ένας τρόπος να το ενδυναμώσεις». Στον πυρήνα του προβλήματος είναι ότι συχνά κρινόμαστε από το αποτέλεσμα και όχι από τη μακρά διαδικασία που μας έφερε έως εκεί. «Οι υπερπροστατευτικοί γονείς δεν εκτιμούν τη διαδικασία της μάθησης. Διευκολύνουν το παιδί, π.χ., να περπατήσει με διάφορα βοηθήματα, αλλά του αφαιρούν τη δυνατότητα να ενδυναμωθεί μαθαίνοντας μέσα από τη διαδικασία κι ας του πάρει λίγο χρόνο παραπάνω». Φυσικά, μια χείρα βοηθείας πρέπει να προσφέρεται, αλλά «είναι σημαντικό να ξέρεις πότε να κάνεις ένα βήμα πίσω ώστε το παιδί να κάνει ένα βήμα μπροστά».

Λίνα Γιάνναρου-kathimerini.gr