Πώς από την αυστηρότητα των «ιερών τεράτων» του θεάτρου τον 20ό αιώνα περάσαμε στην εποχή της κακοποίησης ηθοποιών

«…Ολη η γενιά μας να πει ένα μεγάλο συγγνώμη στους νεότερους για λάθη που κι εμείς παραλάβαμε ή συνεχίσαμε, και οι νεότεροι να δώσουν αυτή τη συγγνώμη και να προχωρήσουμε ξανά όλοι μαζί», πρότεινε ο Δημήτρης Καταλειφός με ανάρτησή του στο Facebook μετά τις πρώτες κιόλας καταγγελίες για τις συμπεριφορές στο θέατρο. Ο Αντώνης Καφετζόπουλος με δική του ανάρτηση επισήμανε ότι όλα αυτά «δεν συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες στο θέατρο. Συμβαίνουν εδώ και δεκαετίες». Τόνισε μάλιστα ότι «κι ο Μπέργκμαν στις μέρες μας και άλλα “ιερά τέρατα”, δικά μας και ξένα, θα πρέπει επιτέλους να ιδωθούν και κάτω από το σημερινό φως. Το 1650 καίγαν γυναίκες με ασήμαντες αφορμές. Στις μέρες μας μόνο φρίκη φέρνει μια τέτοια σκέψη».

Τελικά είναι θέμα γενιάς η συμπεριφορά στο θέατρο και στον κινηματογράφο; Πόσο διαφορετική ήταν αυτή η συμπεριφορά την εποχή που το ελληνικό σινεμά ήταν πολύ πιο λαϊκή τέχνη και οι πρωταγωνιστές του είδωλα με πολύ πλατιά απήχηση; Ας μην ξεχνάμε ότι την ίδια εκείνη εποχή, ο συντηρητισμός και η οπισθοδρόμηση επέτρεπαν και μεγαλύτερη κοινωνική υποκρισία. Στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 η αντίληψη της γυναίκας ως αντικειμένου ήταν, συχνά εγκληματικά, εδραιωμένη. Πολλά αθώα λαϊκά και ελαφρά τραγούδια που έχουμε αγαπήσει προδίδουν ένοχες συμπεριφορές.

Οταν ακούμε τους στίχους του Αλέκου Σακελλάριου «Θέλω τα ώπα μου/ θέλω τα χάδια μου/ και τη σφαλιάρα μου/ από τον άνθρωπο που αγαπώ/», απολαμβάνουμε τις έξω καρδιά ερμηνείες, παραγνωρίζοντας το πόσο υποτιμητικό για τη γυναίκα ήταν το στερεότυπο που το τραγούδι διατυμπάνιζε. Γεμάτο από τέτοιες ανθρώπινες καρικατούρες δεν ήταν μόνο το ελληνικό τραγούδι, αλλά και ο κινηματογράφος. Και φαίνεται ότι η καταπίεση εις βάρος της γυναίκας αλλά και κάθε αδύναμου δεν υπήρχε μόνο στη μεγάλη οθόνη, αλλά και σε πολλά κινηματογραφικά πλατό. Ευτυχώς, δεν έχουμε μαρτυρίες για σαδιστικές συμπεριφορές σαν αυτές που αποκαλύπτονται εδώ και μέρες.

«Νιώθω οργή, θλίψη και αηδία», λέει στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ η Ελένη Ανουσάκη. Από μικρή στα θεατρικά παρασκήνια, κόρη της Μαλαίνας Ανουσάκη και του τενόρου Ευάγγελου Ανουσάκη, διαβεβαιώνει ότι «δεν έχω δει τέτοια πράγματα στο θέατρο. Είδα φλερτ, αν και εμένα δεν με φλέρταραν εξαιτίας της μητέρας μου, που ήταν σπουδαία ηθοποιός, και ακόμη γιατί παντρεύτηκα νωρίς. Δεν με έφερε κανένας συνάδελφος σε δύσκολη θέση. Οταν δεν τα κατάφερνα στην πρόβα, οι σκηνοθέτες μού λέγανε “Ελενάκι, θα προσπαθήσεις”. Τον Κουν τον γνώρισα στο θέατρο Ντορέ το 1954. Ημουν μικρούλα και κάποιος τεχνικός πήγε να με πειράξει. Δεν φαντάζεστε πώς αντέδρασε ο Κουν όταν του το είπε αμέσως ο Γιώργος Φούντας. Στο θέατρο δεν είδα ποτέ κάτι παραπάνω από ό,τι επιτρέπει η ηθική της λογικής. Είδα αγάπες, ζήλιες για ρόλους που μπορεί να σου “έφαγε” ένας συνάδελφος, είδα θαυμασμό, τριαντάφυλλα, αλλά όχι αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Είμαι οργισμένη. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για την τραγική θέση της κ. Παπαχαραλάμπους, την οποία δεν γνωρίζω αλλά την τιμώ. Λυπάμαι πραγματικά. Οσοι βίωσαν τέτοιες καταστάσεις να πάνε στα δικαστήρια, να προβούν σε μηνύσεις».

«Αφωνος με όλα όσα συμβαίνουν» δηλώνει και ο 94χρονος Γιάννης Βογιατζής. «Εχω λυπηθεί αφάνταστα. Είναι ντροπή. Το σωματείο μας αλλά και η Δικαιοσύνη πρέπει να βρουν μια άκρη». Από το 1955 στον χώρο, «δεν αντιλήφθηκα», λέει, «καταστάσεις που είναι κόντρα στα χρηστά ήθη και σ’ αυτά που είχα διδαχθεί από την οικογένειά μου.

Τα βράδια πήγαινα σπίτι να μελετήσω μετά το θέατρο γιατί το πρωί είχα γυρίσματα. Προσπαθώντας να ταυτίζομαι με τον ήρωα που είχα να ερμηνεύσω, διάβαζα όλο το κείμενο κι όχι μόνο τις σκηνές μου».

«Πενήντα χρόνια στο θέατρο δεν έχω ακούσει τέτοιες καταστάσεις», επιβεβαιώνει και η Αννα Φόνσου. «Δεν μου ρίχτηκε κανείς στη σκηνή, ούτε με κλώτσησε, και λυπάμαι για ό,τι ακούω».

Οι «δικτάτορες» του θεάτρου και οι διαμάχες στο σινεμά

Περιστατικά που ξεπερνούσαν την ανοχή και την αντοχή των ηθοποιών πάντοτε υπήρχαν. Ο Γιώργος Κωνσταντίνου στο βιβλίο του «Showtime» (Ιανός) γράφει για το Θέατρο Τέχνης ότι ήταν πανεπιστήμιο για εκείνον και ότι ύστερα από τέσσερα χρόνια έφυγε από κει «σχεδόν με βίαιο τρόπο». Και πρόσφατα, στην εκπομπή του Θοδωρή Αθερίδη, τόνισε ότι διαφώνησε με τον Κουν σε μια εποχή που όλοι έτρεμαν τον δάσκαλο.

Ο ηθοποιός και συγγραφέας 42 βιογραφιών, Μάκης Δελαπόρτας, μιλώντας για τα κινηματογραφικά χαστούκια, μας λέει για το χαστούκι του Διονύση Παπαγιαννόπουλου στη Μαίρη Αρώνη στην ταινία «Μια τρελή, τρελή οικογένεια». Το χαστούκι εξόργισε την καταξιωμένη ηθοποιό, η οποία πάντως δεν διέκοψε το γύρισμα. «Οταν τελείωσε η σκηνή, εκνευρισμένη και προφανώς πονεμένη, είπε στον Φίνο “εγώ σταματάω την ταινία, βρείτε άλλη”. Τα γυρίσματα διακόπηκαν για μία εβδομάδα. Ξανάρχισαν μόνον όταν ο Παπαγιαννόπουλος την επισκέφθηκε στο σπίτι της με μια μεγάλη ανθοδέσμη και της ζήτησε συγνώμη. Ο Νιόνιος είχε το πιο βαρύ χέρι».

Ωστόσο, τα χαστούκια που έριξε ο Κώστας Χατζηχρήστος στον Θανάση Βέγγο στον «Ηλία του 16ου», ο τελευταίος δεν τα ξέχασε ποτέ. Η σκηνή γυρίστηκε πολλές φορές και ο Βέγγος έφυγε άρρωστος από το γύρισμα. Εκτοτε δεν θέλησε να συνεργαστεί ξανά με τον Χατζηχρήστο, ούτε και ξαναμίλησαν ποτέ.

Ασφαλώς, κάθε γεγονός πρέπει να κρίνεται και σύμφωνα με τα μέτρα του καιρού του. Σε μια εποχή που οι εργασιακές συνθήκες ήταν πολύ σκληρότερες, θα ήταν ίσως άδικο να χρεώσει κανείς στους δημοφιλείς κωμικούς ότι εσκεμμένα συμπεριφέρθηκαν με σκληρότητα. Υπάρχουν όμως και περιστατικά που ξεπερνούν κάθε όριο. Οπως αυτό του 1971, με το τσιγάρο που έσβησε η Αλίκη Βουγιουκλάκη στο πρόσωπο του φροντιστή Παντελή Παλιεράκη:

Οι τεχνικοί την περίμεναν ώρες για τα γυρίσματα της ταινίας «Αλίκη δικτάτωρ» με τον Νίκο Γαλανό. Ο φροντιστής ενημέρωσε τον Φιλοποίμενα Φίνο κι εκείνος, καθώς φαίνεται, την επέπληξε. Η Βουγιουκλάκη έφθασε τελικά στο γύρισμα ενοχλημένη και όταν κατέβηκε από το αυτοκίνητο, έσβησε ένα τσιγάρο στο μάγουλο του Παλιεράκη. Ετσι ξεκίνησε ένας κύκλος μηνύσεων και δικαστηρίων.

Κάνοντας έρευνα για τις βιογραφίες που έγραψε, ο Μ. Δελαπόρτας λέει ότι παλιά «υπήρχε η τρομοκρατία απέναντι στους νεότερους από πολλούς θιασάρχες και πολλούς σκηνοθέτες. Αν δεν ήσουν σωστός, συνεπής, άψογος, μπορούσες να υποστείς ψυχολογική βία. Για δικτατορική συμπεριφορά ακούστηκαν πολλά για σπουδαίες μορφές του ελληνικού θεάτρου, όπως ήταν η Μαρίκα Κοτοπούλη και ο Αλέξης Μινωτής. Η Κοτοπούλη ήταν μια αυταρχική, σκληρή, δυναμική γυναίκα και επιχειρηματίας. Γυναίκες όπως η Κοτοπούλη και η Κυβέλη δεν ήταν τότε εύκολο να επικρατήσουν στον χώρο και να περάσουν τους νεωτερισμούς τους στο θέατρο».

Και συνεχίζει: «Στο Εθνικό Θέατρο είχαν πάντα λόγο οι κρατικοί φορείς και πάντα κάποιοι πρωταγωνιστές ή σκηνοθέτες έκαναν κατάχρηση εξουσίας. Η Μαίρη Αρώνη έχει μιλήσει ανοιχτά γι’ αυτή την κατάχρηση. “Δικτάτορες” διευθυντές χαρακτηρίστηκαν ο Δημήτρης Ροντήρης, ο Κωστής Μπαστιάς, ο Αλέξης Μινωτής, που εξέφραζε την πλήρη παντοδυναμία στο Εθνικό Θέατρο. Σκληρό και αυταρχικό τον περιγράφουν πολλοί».

Οι «Αγησίλαοι»

Τι λέει ο ηθοποιός και συγγραφέας για όσα σήμερα καταγγέλλονται; «Ο ηλικιωμένος που ορέγεται νεαρά κορίτσια, όπως ο Αγησίλαος τη Ρίτα στην ταινία “Αλίμονο στους νέους”, πάντοτε υπήρχε. Αραγε πόσοι Αγησίλαοι κρύβονταν και θα κρύβονται στον χώρο μας; Μέχρι τώρα είχα δει παγωμένη ατμόσφαιρα, προσβολές, αλλά όχι και ξύλο στο θέατρο. Ηθοποιοί-μύθοι και σκηνοθέτες-θεοί δεν υπάρχουν σήμερα. Αυτοί που ξεπέρασαν τα όρια πρέπει να φύγουν από το θέατρο. Αυτό που έμαθα από τους μεγάλους του χώρου, που κάποιους πρόλαβα, είναι ότι το να είσαι “σπουδαίος” δεν σε κάνει και σωστό άνθρωπο».

Τελικά, η εκμετάλλευση της εξουσίας του θιασάρχη, του πρωταγωνιστή, του σκηνοθέτη, του παραγωγού, δεν είναι θέμα γενιάς, ούτε συγκεκριμένου επαγγελματικού χώρου. Η εξουσιαστική συμπεριφορά, η εργασιακή εκμετάλλευση, ο λεκτικός σαδισμός υπήρχαν πάντα και, παλιότερα, οι κοινωνικές συνθήκες τούς έδιναν και περισσότερα άλλοθι. Είναι σωστό που αποκαλύπτεται με γενναιότητα η παθογένεια, όμως τα περιστατικά αυτά δεν πρέπει να εξομοιώνονται. Οι καταγγελίες πρέπει να εξετάζονται με ψυχραιμία και κατά περίπτωση. Και είναι σημαντικό ότι κινητοποιήθηκε το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών και το Πειθαρχικό του, καθώς και ότι το υπουργείο Πολιτισμού κινεί τη διαδικασία για τη δημιουργία και υιοθέτηση κώδικα δεοντολογίας, ο οποίος θα διασφαλίζει τη διαμόρφωση ενός ασφαλούς εργασιακού και εκπαιδευτικού περιβάλλοντος σε όλους τους κρατικούς φορείς.

Γιώτα Συκκά – kathimerini.gr