Ο τούρκος πρόεδρος Ερντογάν εργαλειοποιεί το θέμα της Αγιάς Σοφιάς προς επίτευξη μιας σειράς από πολιτικούς στόχους, ενώ χλιαρές έως και ουδέτερες κρίνονται οι αντιδράσεις κρατών που μπορούν να ασκήσουν πιέσεις προς άρση της απόφασης μετατροπής του οικουμενικού μνημείου σε τζαμί.

Ο τούρκος πρόεδρος Ερντογάν εργαλειοποιεί το θέμα της Αγιάς Σοφιάς προς επίτευξη μιας σειράς από πολιτικούς στόχους, ενώ χλιαρές έως και ουδέτερες κρίνονται οι αντιδράσεις κρατών που μπορούν να ασκήσουν πιέσεις προς άρση της απόφασης μετατροπής του οικουμενικού μνημείου σε τζαμί.

Η απόφαση για μετατροπή τής Αγιάς Σοφιάς σε μουσουλμανικό τέμενος αποτελεί κατάφωρη παραβίαση τόσο του διεθνούς δικαίου όσο των αρχών της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Θρησκευτική πρόκληση

Αποτελεί, επίσης, ιστορική παραδοξότητα και θρησκευτική πρόκληση στα αισθήματα εκατομμυρίων χριστιανών.

Σύμφωνα με τον διεθνολόγο Πάμπο Χρυσοστόμου, η απόφαση αυτή του Ταγίπ Ερντογάν – μετά από 86 χρόνια που λειτουργεί ως μουσείο – δεν είναι απλώς μία θρησκευτική ενέργεια.

Στην ουσία, ο τούρκος πρόεδρος εργαλειοποιεί το θέμα της Αγιάς Σοφιάς προς επίτευξη μιας σειράς από πολιτικούς στόχους.

Πρώτον, η αλλαγή χρήσης της Αγιάς Σοφιάς, 86 χρόνια μετά την απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ, σηματοδοτεί οριστική στροφή της Τουρκίας προς θεοκρατικό κράτος ισλαμικού τύπου, αφήνοντας πίσω της το κοσμικό κράτος με δυτικό προσανατολισμό.

Αυτό που ο Κεμάλ Ατατούρκ το 1934 κατέγραψε, με την μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς από οθωμανικό τζάμι σε μουσείο, ανατρέπεται το 2020 από τον Ερντογάν, σηματοδοτώντας στην πράξη την αλλαγή προσανατολισμού στον χαρακτήρα του τουρκικού κράτους.

Να αναδειχθεί σε ηγέτη

Δεύτερον, μέσα από την ενέργεια αυτή ο Ερντογάν, για ακόμα μία φορά, επιχειρεί να αναδειχθεί σε ηγέτη ολόκληρου του μουσουλμανικού κόσμου, σε μία προσπάθεια μουσουλμανικής ηγεμονικής παρουσίας της Τουρκίας στον ισλαμικό χώρο.

Ο παραλληλισμός της Αγιάς Σοφιάς ως τεμένους με το τέμενος Αλ Ακσα είναι ενδεικτικός του ρόλου που επιχειρεί να καταγράψει ο πρόεδρος τής Τουρκίας.

Τρίτον, ο Ερντογάν επιχειρεί να αναγάγει τον εαυτό του σε ιστορικό ηγέτη της Τουρκίας, μεγαλύτερου αναστήματος από αυτό του Κεμάλ Ατατούρκ, προσδίδοντας αντίστοιχες διαστάσεις με αυτές του Μωάμεθ του Πορθητή, ο οποίος κατέκτησε την Κωνσταντινούπολη και μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί.

Τέταρτον, η επιλογή της 24ης Ιουλίου για έναρξη της λειτουργίας της Αγίας Σοφίας ως τέμενος, εμπεριέχει και το συμβολισμό σε σχέση με την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.

Η 24η Ιουλίου είναι η ημέρα υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάνης, το 1923, την οποία πάρα πολλές φορές αμφισβήτησε ο Ερντογάν.

Η ενέργεια αυτή καταγράφει τις προθέσεις αναθεωρητισμού των θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων που έχουν καταγραφεί με τη συνθήκη της Λωζάνης.

Πλήγμα

Είναι, λοιπόν, ξεκάθαρο από τα πιο πάνω ότι η ενέργεια μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δεν εξυπηρετεί μόνον πρόσκαιρους εσωτερικούς λόγους ικανοποίησης της τουρκικής κοινής γνώμης και συσπείρωσης του εκλογικού ακροατηρίου του Ερντογάν, ούτε και μετατόπισης τού ενδιαφέροντος από τα προβλήματα της οικονομίας και της πανδημίας του κοροναϊού.

Η απόφαση αυτή ταυτόχρονα εξυπηρετεί και μακροπρόθεσμους πολιτικούς, θρησκευτικούς αλλά και ιστορικούς στόχους τού τούρκου προέδρου.

Η απόφαση για μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί, αποτελεί πλήγμα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της Τουρκίας.

Πλήγμα κατά των θρησκευτικών ελευθεριών και της ανεξιθρησκείας, πλήγμα κατά της αρχής της ελευθερίας έκφρασης.

Αποτελεί, ακόμη, πλήγμα στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά και στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Εσωτερικό της Τουρκίας

Στο εσωτερικό της Τουρκίας – παρά τη σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας της τουρκικής κοινωνίας όπως αυτή διαμορφώθηκε το τελευταίο διάστημα – η απόφαση αυτή συνιστά μεγάλο πισωγύρισμα στις θρησκευτικές ελευθερίες των μειονοτήτων της χώρας.

Ταυτόχρονα, δημιουργεί τεράστιες ανησυχίες σε εκείνο το μεγάλο κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας που διαφωνούν με τον ισλαμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους.

Επιπρόσθετα, όπως διαφαίνεται και από τις αντιδράσεις και τις διαφωνίες ανθρώπων του πνεύματος και του πολιτισμού, η απόφαση αυτή συνιστά τεράστια πρόκληση στην ελευθερία έκφρασης και στην πνευματική δημιουργία.

Οι δηλώσεις τούρκων ανθρώπων του πνεύματος και του πολιτισμού είναι ενδεικτικές. Σημαντική είναι η αντίδραση και του φιλοκουρδικού Κόμματος των Λαών που καταγράφει τη διαφωνία του σε σχέση με την εν λόγω απόφαση.

Οι απανταχού Έλληνες

Επιπλέον, η απόφαση αυτή αποτελεί μία τεράστια πρόκληση προς τα αισθήματα των απανταχού Ελλήνων ως μία ιστορική παραδοξότητα και βιασμός σε σχέση με την ιστορία του οικοδομήματος. 

Ταυτόχρονα, καταγράφεται ισχυρή διαφωνία και αγανάκτηση από ολόκληρο το χριστιανικό κόσμο, για τον οποίο το συγκεκριμένο οικοδόμημα αποτελεί σύμβολο διαχρονικό.

Η αντίδραση του Συμβουλίου των Εκκλησιών είναι ενδεικτική. Το συγκεκριμένο οικοδόμημα αποτελεί κόσμημα τής διεθνούς πολιτιστικής κληρονομιάς και ως τέτοιο έχει ενταχθεί στον κατάλογο της UNESCO από το 1984.

Η μετατροπή του σε μουσουλμανικό τέμενος προκαλεί τα αισθήματα όλων των ανθρώπων της τέχνης του πολιτισμού και των γραμμάτων σε όλο τον κόσμο ως μία κίνηση σκοταδισμού που πλήττει την ιστορία και την ανθρωπότητα.

Αντιδράσεις

Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να αναλυθεί ο τρόπος, η έκταση και η ένταση, των αντιδράσεων κρατών αλλά και οργανισμών ως προς την απόφαση αυτή.

Εκτός από την Κύπρο και την Ελλάδα που καταδίκασαν με έντονο τρόπο την παράνομη αυτή απόφαση και απαίτησαν την ανάκλησή της, οι υπόλοιπες αντιδράσεις κρατών – που μπορούν να ασκήσουν πιέσεις προς άρση της απόφασης – κρίνονται από χλιαρές έως και ουδέτερες.

Ο ύπατος εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, Ζοζέπ Μπορέλ, δήλωσε ότι η ενέργεια αυτή είναι λυπηρή και πως θα πρέπει να εξασφαλιστεί η ελεύθερη πρόσβαση όλων στο οικοδόμημα της Αγίας Σοφίας.

Ούτε καν καταδίκη της ενέργειας και απαίτηση για άρση της απόφασης… Στο ίδιο μήκος κύματος και η προεδρεύουσα τής ΕΕ, Γερμανία, που αρκέστηκε στην έκφραση λύπης και διατήρησης τού δικαιώματος όλων για πρόσβαση.

Παρόμοια αντίδραση και από πλευράς Αμερικανών και του υπουργού Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, ο οποίος εξέφρασε την απογοήτευσή του για την απόφαση τού Ερντογάν, σημειώνοντας και αυτός τη δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης.

Χλιαρή αντίδραση Ρωσίας – Βρετανίας

Ακόμα πιο ουδέτερη και στο πλαίσιο ίσων αποστάσεων ήταν η δήλωση του εκπροσώπου του ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος σημείωσε πως η συγκεκριμένη εξέλιξη είναι εσωτερικό δικαίωμα στην Τουρκία, καταγράφοντας στην ουσία τη σύμφωνη γνώμη τής Ρωσίας για τη «νομιμότητα» τής απόφασης αυτής.

Ακριβώς παρόμοια στάση τήρησαν και οι Βρετανοί, καταγράφοντας και αυτοί το κυριαρχικό δικαίωμα της Τουρκίας σε σχέση με τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Οι αντιδράσεις τόσο του Συμβουλίου των Εκκλησιών, αλλά και της ΟΥΝΕΣΚΟ, είναι πιο ξεκάθαρες ως προς τη λανθασμένη ενέργεια τού Ερντογάν, όμως δεν έχουν τέτοια ισχύ για να μπορέσουν να διαφοροποιήσουν την απόφαση.

Συμπεράσματα

Τα συμπεράσματα από τη στάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, της Γερμανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ρωσίας, αλλά και άλλων χωρών ως προς την προκλητική ενέργεια Ερντογάν είναι ξεκάθαρα.

Πρώτον, η αντίδραση χαρακτηρίζεται ως άτονη και σε πολλές περιπτώσεις ίσων αποστάσεων.

Δεύτερον, στην ουσία παρά την έκφραση λύπης, αποτελούν σιωπηρή αποδοχή και «επικύρωση» τής ενέργειας μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί από τον Ερντογάν.

Τρίτον, ακόμη μία φορά αποδεικνύεται πως στην πλάστιγγα της διατήρησης διμερών σχέσεων με την Τουρκία και την προώθηση των συμφερόντων από τη μία, και των θέσεων αρχής και δικαίου από την άλλη, η προτεραιότητα στον τρόπο συμπεριφοράς των ισχυρών κρατών γέρνει προς τις σχέσεις/συμφέροντα.

Στο Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, αλλά και στην επικείμενη Σύνοδο Κορυφής, αποτελεσματική αντίδραση έναντι στην Τουρκία τόσο για το θέμα της Αγίας Σοφίας όσο και για την παραβατικότητα στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, θα αποτελούσε η επιβολή περαιτέρω ουσιαστικών κυρώσεων στην Τουρκία που θα προκαλέσουν πραγματικό κόστος.

Παρόλα αυτά, από τις αντιδράσεις για το θέμα της Αγίας Σοφίας είναι ξεκάθαρο ότι ούτε πολιτική πρόθεση υπάρχει ούτε αποφασιστική βούληση από πλευράς κρατών της ΕΕ, για να προχωρήσει προς μία τέτοια κατεύθυνση.

Ο βαθμός αντίδρασής τους για το θέμα της Αγίας Σοφίας είναι ενδεικτικός και για τον τρόπο που θα αντιμετωπίσουν και άλλα ζητήματα που αφορούν στην τουρκική παραβατικότητα στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Πηγή: politis.com.cy