Αν σε μεταφέρουν εκεί με κλειστά μάτια, χωρίς να σου έχουν αποκαλύψει πού είσαι, ενδεχομένως να δυσκολευτείς να πιστέψεις ότι εδώ είναι ένας χώρος στον οποίο φιλοξενούνται οι πλέον αδύναμοι συμπολίτες μας

Ο χώρος είναι μοντέρνος, διατηρώντας μια αίσθηση της Αθήνας των 70ς. Λίγο κάτω από την Ομόνοια, λίγο πάνω από το Μεταξουργείο, εκεί όπου -εδώ και χρόνια- οι περιοχές είναι δύσκολες, ένα παράλληλο σύμπαν στην καρδιά της πρωτεύουσας.

Στην αρχή της οδού Κεραμεικού, έξω από το MyAthens, υπάρχουν μαγαζιά με ταμπέλες μιας άλλης εποχής – μια «βιοτεχνία πυζαμών», ένα κατάστημα με ραπτομηχανές, απέναντι ένα με «κλειδιά, χρώματα, σιδηρικά, υδραυλικά». Σε ένα μπαλκόνι παραδίπλα υπάρχουν απλωμένα ρούχα, σημάδι ότι εκεί ζει κόσμος.

Λίγο μετά τη μία το μεσημέρι της Τρίτης, στο σαλόνι του άλλοτε ξενοδοχείου όπου εδώ κι έναν χρόνο στεγάζεται ο ξενώνας για τους άστεγους χρήστες ουσιών, με περιμένει η Φωτεινή Λεομπίλλα, επιστημονική υπεύθυνος του χώρου.

Στην είσοδο στέκονταν τρεις άνδρες με μάσκα, σαν κάτι να περίμεναν. Εξω τα πάντα κινούνταν ράθυμα, δεν υπήρχε η συνηθισμένη οχλοβοή – το ηχόχρωμα που χαρακτηρίζει το βαθύ κέντρο της Αθήνας.

Ένας χώρος που δεν περιμένεις

Η κ. Λεομπίλλα κάθεται σε ένα από τα τραπεζάκια στο σαλόνι του ισογείου, πλάι από τη ρεσεψιόν. Μοντέρνες πορτοκαλί καρέκλες, στρογγυλά εκρού τραπέζια, ανοιχτό καφέ πάτωμα, κίτρινο προς το χρυσαφί και μια διπλή απόχρωση του γκρι στον τοίχο. Χρώμα και ησυχία. Τα πάντα πεντακάθαρα.

Αν σε μεταφέρουν εκεί με κλειστά μάτια, χωρίς να σου έχουν αποκαλύψει πού είσαι, ενδεχομένως να δυσκολευτείς να πιστέψεις ότι εδώ είναι ένας χώρος στον οποίο φιλοξενούνται οι πλέον αδύναμοι συμπολίτες μας – άνθρωποι εθισμένοι στα ναρκωτικά που έχουν περιέλθει σε κατάσταση αστεγίας.

Λίγο μετά τις 13:30, κι ενώ η κ. Λεομπίλλα συνεχίζει να μου εξηγεί τι ακριβώς γίνεται στον ξενώνα, το σαλόνι σταδιακά γεμίζει καθώς είναι η ώρα που οι ωφελούμενοι προσέρχονται για το μεσημεριανό τους.

Σε ογκώδη μπλε κουτιά ασφαλείας υπάρχει γεύμα, που αποτελείται από κοτόπουλο, σαλάτα και φρούτο. Οι άνθρωποι σερβίρονται μόνοι τους, παίρνοντας και μπουκαλάκια με νερό. Οι φιλοξενούμενοι σχεδόν δεν ακούγονται – οι περισσότεροι κάθονται μόνοι τους, τρεις έχουν σχηματίσει μια μικρή παρέα και τρώνε μαζί.

Οταν τους ρωτάμε αν έχουν πρόβλημα να φωτογραφίσουμε τον χώρο, η απάντηση όλων είναι αρνητική – «εδώ δεν ντρεπόμαστε για άλλα κι άλλα που έχουμε κάνει, θα ντραπούμε γι’ αυτό;», λέει ένας άνδρας περί τα 50, έχοντας σχηματίσει ένα γλυκόπικρο χαμόγελο στο πρόσωπο του.

Η μεταβατική φιλοξενία και η απεξάρτηση

Αυτή η προσπάθεια άρχισε τον Απρίλιο του 2020, την εποχή της σκληρής καραντίνας. Ο χώρος, σε πρώτη φάση, ήταν το Ιονίς στην οδό Χαλκοκονδύλη – εκεί παρέμειναν έως τον Δεκέμβριο του 2021. Από τον Ιανουάριο του 2022 η όλη προσπάθεια μεταφέρθηκε στο MyAthens, στην οδό Κεραμεικού.

Αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται 55 άνθρωποι, η δυναμικότητα ωστόσο αγγίζει τους 70. Πρόκειται για «ξενώνα μεταβατικής φιλοξενίας μέχρι ένα εξάμηνο με δυνατότητα παράτασης υπό προϋποθέσεις» λέει η κ. Λεομπίλλα, σημειώνοντας ότι σε αυτό το εγχείρημα συνεργάζονται άμεσα, για πρώτη φορά, ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ.

Για να έχεις τη δυνατότητα να μείνεις στον ξενώνα πρέπει να κάνεις τη σχετική αίτηση και να ικανοποιείς κάποια κριτήρια. Απαντες έχουν το δικό τους δωμάτιο, καθημερινό συσσίτιο (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό), ενώ γίνεται προσπάθεια να υπάρχει κι ένας ενδιάμεσος καφές με τη συμμετοχή των ίδιων των ωφελούμενων, σε μια κοινή θεραπευτική προσπάθεια.

Από την αρχή του εγχειρήματος έχουν περάσει από τον ξενώνα αρκετές δεκάδες άνθρωποι – άλλοι έφυγαν διότι η ζωή τους πήρε μια θετική στροφή, άλλοι διότι προκαλούσαν προβλήματα στους υπόλοιπους και τηρήθηκαν οι κανονισμοί που προβλέπουν την απομάκρυνση.

Στον χώρο αυτόν εξελίσσεται μια προσπάθεια σύνδεσης των ωφελούμενων με προγράμματα απεξάρτησης – «τους κινητοποιούμε προς αυτή την κατεύθυνση» τονίζει η Φ. Λεομπίλλα, υπογραμμίζοντας ότι δεν είναι υποχρεωμένοι οι φιλοξενούμενοι να λάβουν μέρος αν δεν το θέλουν.

Μετά την παρέλευση του εξαμήνου κανονικά πρέπει να απομακρυνθεί ο φιλοξενούμενος, ωστόσο υπάρχει ελαστικότητα. «Αν κάποιος έχει μπει στο πρόγραμμα, φτιάχνει τα κοινωνικοπρονιακά του, αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία, ο στόχος δεν είναι να τον διώξεις και να ξαναγυρίσει στον δρόμο – στόχος είναι να του πεις “φύγε από δω γιατί τώρα μπορείς να κάνεις κάτι άλλο”».

Στον ξενώνα, πέρα από τη σύνδεσή τους με κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα, οι τοξικοεξαρτημένοι βρίσκουν βοήθεια στη διεκπεραίωση προβλημάτων που έχουν με νομικά ή φορολογικά έγγραφα.

Ο Φωτεινή Λεομπίλλα λέει ότι -έως τώρα- οι οικειοθελείς αποχωρήσεις είναι πάνω από το 30% – φερ’ ειπείν υπήρξε επανασύνδεση με την οικογένεια ή κατάφεραν οι ωφελούμενοι να βγάλουν ένα επίδομα ώστε να έχουν ένα μικρό σταθερό εισόδημα.

Το 55%, όμως, αποχωρούν γιατί παραβιάζουν τους κανονισμούς λειτουργίας, «κυρίως διότι παραβιάζουν ό,τι έχει να κάνει με τη χρήση, τις φαρμακευτικές αγωγές για τα ψυχιατρικά τους φάρμακα και τη βία».

Οταν επισημαίνω ότι είναι πάνω από τους μισούς όσοι δεν τα καταφέρνουν, η κ. Λεομπίλλα εξηγεί ότι «οι άνθρωποι είναι ενεργοί χρήστες, είναι δύσκολο να πειθαρχήσουν σε κανόνες», σημειώνοντας ότι τα ποσοστά που έχουν πετύχει είναι καλά και φιλοδοξούν να τα βελτιώσουν.

Ποιοι είναι οι φιλοξενούμενοι

Εκφράζω την απορία για το πώς μαθαίνουν για τον ξενώνα οι άνθρωποι που ζουν σε κατάσταση δρόμου και εξάρτησης. «Από στόμα σε στόμα» κατ’ αρχάς. Τους ενημερώνουν επίσης διάφορες ομάδες Street work (από περίπου 11 φορείς), ενώ ο ξενώνας δεν αποκλείεται να δεχθεί εμβόλιμα αιτήματα από νοσοκομεία.

Ο άστεγος κάνει αίτημα που εξετάζεται – ένα από τα συχνά προβλήματα είναι ότι πολλές φορές είτε δεν έχουν τηλέφωνο είτε δεν ισχύουν τα νούμερα που δίνουν και έτσι αδυνατούν να τους βρουν.

Η επιλογή γίνεται με βάση τη χρονική σειρά προτεραιότητας, «κοιτάμε όμως και την ευαλωτότητα, μια γυναίκα ή ένας άνθρωπος με αναπηρία θα προηγηθούν». Το 20% όσων φιλοξενούνται είναι γυναίκες ηλικίας 35-45 ετών.

Οι πόρτες του ξενώνα είναι ανοιχτές από τις 7 το πρωί έως τη 1 τα μεσάνυχτα – όλο το 24ωρο υπάρχει προσωπικό. Σε αυτή τη φάση υπάρχει μια διεπιστημονική ομάδα (νοσηλευτές, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί) 12 ανθρώπων, συν δύο διοικητικοί.

Πώς βοηθούνται οι φιλοξενούμενοι; «Οι άνθρωποι είναι εδώ κάθε μέρα, φτιάχνεται ένα ατομικό πλάνο, τους καλούμε τακτικά και γίνεται ένα follow up, μια παρακολούθηση της περίπτωσής τους στον βαθμό που είναι εφικτό» λέει η Φ. Λεομπίλλα, σημειώνοντας ότι με το εγχείρημα που τρέχουν «αυξάνονται οι πιθανότητες για τους ανθρώπους αυτούς να κάνουν το επόμενο βήμα».

Το πρόγραμμα αυτό είναι για 3 χρόνια, λήγει το 2024, και η χρηματοδότηση ανήλθε σε 2,8 εκατ. ευρώ.

«Ήταν για χρόνια ένα όνειρο…»

Οσο μιλάμε πολλοί χαιρετούν την κ. Λεομπίλλα, αλλά, όταν βλέπει τον Βασίλη Κασιδιάρη, ενθουσιάζεται και τον αποκαλεί «κολώνα εδώ μέσα». Είναι ειδικός θεραπευτής από το ΚΕΘΕΑ, απόφοιτος του σχετικού θεραπευτικού προγράμματος.

«Είμαι προσωπικό θεραπείας και ο υπεύθυνος της μονάδας του ΚΕΘΕΑ – πρόγραμμα που κάνει μείωση βλάβης, ενισχύει ανθρώπους που δεν έχουν διαμορφώσει ένα αίτημα απεξάρτησης. Τους υποστηρίζει σε βασικά πράγματα: στέγη, σίτιση, φαρμακευτική υποστήριξη, κινητοποίηση δηλαδή σε ανθρώπους που θέλουν να προχωρήσουν σε προγράμματα απεξάρτησης».

Ο Β. Κασιδιάρης είναι μια ροκ φιγούρα, με τα ανάλογα αξεσουάρ. «Η δουλειά που κάνουμε θα έπρεπε να είχε γίνει πολλά χρόνια πριν» σχολιάζει, για να προσθέσει: «Το είχαμε όραμα και το συζητούσαμε – οι άνθρωποι που βρίσκονται στον δρόμο, εάν δεν έχουν στέγη, δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν σε προγράμματα απεξάρτησης. Αυτό ανήκει στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Τώρα έχουν μια ευκαιρία να απεξαρτηθούν. Επιτέλους, έγινε, το είχαμε για χρόνια όνειρο».

«Ο χρήστης, αν τον πάρεις από τον δρόμο, έχει μέλλον – θα μπορέσει να βοηθήσει τη ζωή του, δεν θα μπει σε παραβατικές συμπεριφορές» λέει και συμπληρώνει: «Θα θέλαμε αυτή η προσπάθεια να υποστηριχθεί περισσότερο σε επίπεδο προσωπικού».

Η αξιοποίηση της «πύλης εισόδου»

Πώς είναι αυτή την εποχή η κατάσταση έξω, ρωτάω τη Φ. Λεομπίλλα: «Ο Δήμος Αθηναίων έχει κάνει πάρα πολλά πράγματα – και για το κομμάτι των χρηστών και για τους αστέγους. Πολλές φορές κι εγώ η ίδια, που έχω ασχοληθεί πολύ ενεργά με το κομμάτι αυτό, με πιάνει η ψυχή μου όταν βγαίνω σε κάποιους δρόμους της Αθήνας, αλλά σκέφτομαι, αν δεν είχαμε κάνει κι αυτά, πώς θα ήταν τώρα η κατάσταση;»

«Το αρχικό αίτημα των ανθρώπων εδώ είναι να τρώνε και να κοιμούνται. Εσύ έχεις μία πύλη εισόδου – έρχεται με αυτό το αίτημα της επιβίωσης και εσύ φροντίζεις να τον βοηθήσεις να σου ζητάει και κάτι παραπάνω, που έχει να κάνει με τη θεραπεία του. Δεν τους υποχρεώνουμε σε θεραπεία, αλλά τους βοηθάμε με τον τρόπο που τους προσεγγίζουμε, σε θεραπευτικό επίπεδο, να ζητήσουν τη διασύνδεσή τους με προγράμματα – να φροντίσουν τον εαυτό τους» υπογραμμίζει.

Λουκάς Βελιδάκης – kathimerini.gr