Ένα κουτί, γεμάτο με ασπρόμαυρες φωτογραφίες του περασμένου αιώνα των αδερφών Μανάκη, έφτασε πρόσφατα στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη. Περιμένει να ανοίξει. Να τεκμηριωθεί επιστημονικά το υλικό του για να οδηγήσει σε μια έκδοση ή και μια έκθεση που θα φέρει… λύτρωση.

Παρέμεινε για 25 χρόνια κλειστό, στην κατοχή του πρέσβη επί τιμή Αλέξανδρου Μαλλιά, κι όπως αναφέρει ο ίδιος μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «έκανε το χρέος του». Το παρέδωσε σε «έναν φορέα που θα το σεβαστεί όπως του αξίζει» και «ίσως,λέει, είναι από τα σημαντικότερα πράγματα που αφήνω πίσω μου».

Οι αδερφοί Μανάκη και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος

Στην ταινία «Το βλέμμα του Οδυσσέα» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ο πρωταγωνιστής Χάρβεϋ Καϊτέλ, ξεκινά για ένα μεγάλο ταξίδι στα Βαλκάνια αναζητώντας τρία κουτιά με χαμένες μπομπίνες των αδελφών Μανάκη. Η ταινία είναι μια σπουδή πάνω στην κοινή ιστορία των λαών των Βαλκανίων και μάλιστα ξεκινάει με πλάνο από την πρώτη ταινία των αδελφών Μανάκη «Οι υφάντρες» (1905) όπου η γιαγιά τους έγνεθε μαλλί και ύφαινε στον αργαλειό.

Ο κ. Μαλλιάς κάνει τον παραλληλισμό ανάμεσα στα κουτιά της ταινίας και στο κουτί που έδωσε ο ίδιος στο Μουσείο, γεμάτο ανέκδοτες φωτογραφίες των αδερφών Μανάκη από τις αρχές του 20ου αιώνα.

Τα αδέλφια Μίλτος (1882-1964) και Γιαννάκης (1878-1954) Μανάκης, γνωστοί και ως Μανάκια, γεννήθηκαν στο τουρκοκρατούμενο χωριό Αβδέλλα της Μακεδονίας. Το 1904 φεύγουν από τα Γιάννενα, όπου είχαν ανοίξει φωτογραφείο, και μετοικούν στο Μοναστήρι της νυν Βόρειας Μακεδονίας. Κινηματογράφησαν τα σημαντικότερα γεγονότα των Βαλκανίων και άφησαν ένα πολύ σημαντικό εθνογραφικό και ιστορικό αρχείο.

Η γνωριμία και η φιλία με το Λεωνίδα Μανάκη

Τον Λεωνίδα Μανάκη, θετό γιο του Μίλτου Μανάκη, ο κ. Μαλλιάς που ήταν ο πρώτος Διπλωματικός Αντιπρόσωπος Ελλάδος στην πΓΔΜ ( 1995-1999), τον γνώρισε στα Σκόπια. Μια γνωριμία που εξελίχθηκε σε βαθιά φιλία, όπως σημειώνει. «Ο Λεωνίδας έκρυβε πάντα μέσα του έναν πόνο», λέει, για να προσθέσει ότι «η δημοσιοποίηση του αρχείου θα είναι λυτρωτική».

Το 1997 με μεγάλη διακριτικότητα -«μυστικότητα όπως επιβαλλόταν», επισημαίνει χαρακτηριστικά ο κ. Μαλλιάς- ο Λεωνίδας, ο οποίος είχε τότε μια υψηλή θέση στον κρατικό μηχανισμό της γειτονικής χώρας, του έδωσε το κουτί με τις φωτογραφίες.

Είχε έρθει σε επαφή μαζί του, πάντα με προσοχή, πολλές φορές. Μετά από πάρα πολλές συζητήσεις -μία φορά θυμάται μιλούσαν επί δέκα ώρες- του έδωσε το υλικό μαζί με ένα επίσημο γράμμα και επικυρωμένη την υπογραφή του.

Οι συναντήσεις γίνονταν με στενούς συνεργάτες του κ. Μαλλιά «ώστε να μην υπάρχει κανένα περιθώριο λάθος αντίληψης των διαθέσεων και προθέσεων του Λεωνίδα Μανάκη», όπως εξηγεί.

Ο κ. Μαλλιάς εξαίρει τη συμβολή του Αλέξανδρου Καχριμάνη – νυν περιφερειάρχη Ηπείρου, ο οποίος τότε ήταν δήμαρχος Μετσόβου- στην προσπάθεια να αξιοποιηθεί η προσφορά του Μανάκη όταν εκείνος ήταν ακόμη εν ζωή. Εν τέλει ο Λεωνίδας Μανάκης προτίμησε να δώσει το υλικό στον Αλέξανδρο Μαλλιά.

Ένα «μυστικό» 25 ετών

Ο γιος του Μίλτου Μανάκη χάρισε το κουτί με την παράκληση να προσπαθήσει ο κ. Μαλλιάς να γίνουν αυτές οι φωτογραφίες ένα άλμπουμ και με τη δέσμευση ότι δε θα χρησιμοποιηθούν όσο ο ίδιος ήταν ακόμη εν ζωή.

Ο Λεωνίδας Μανάκης έφυγε από τη ζωή περίπου πριν από μία δεκαετία και ο πρέσβης επί τιμή έκρινε ότι τώρα ήρθε η κατάλληλη στιγμή για να βγει το υλικό στη δημοσιότητα.

«Έφτασε η στιγμή όπου αποφασίζει κανείς να δώσει τη δυνατότητα και σε άλλους να γίνουν κοινωνοί ενός πολύτιμου υλικού, το οποίο εγώ έτυχε να έχω. Θεώρησα ότι ήταν υποχρέωσή μου ως Έλληνας, ως διπλωμάτης να το διαφυλάξω ως κόρη οφθαλμού και την κατάλληλη στιγμή να το δώσω σε έναν φορέα, ο οποίος είμαι βέβαιος ότι θα το αξιοποιήσει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ώστε να γίνει κτήμα των όλων.

Εγώ εκτέλεσα την αποστολή μου, διότι ο Λεωνίδας Μανάκης μου το είχε εμπιστευτεί με μεγάλη αγάπη και μέσα στο έγγραφο λέει ότι ο Μίλτος Μανάκης ήταν Έλληνας. Ο Λεωνίδας μάλιστα μιλούσε πολύ καλά ελληνικά, κάτι που δεν ήταν ευρύτερα γνωστό», αναφέρει ο κ. Μαλλιάς, για να προσθέσει ότι «τους αδερφούς Μανάκη στο «παρελθόν» τους είδαν μέσα από έναν πολύ ιδιοτελή παραμορφωτικό φακό στη γειτονική μας χώρα».

Το αρχείο του Α. Μαλλιά

Εκτός από το κουτί με τις φωτογραφίες, ο Αλέξανδρος Μαλλιάς δώρισε στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, ένα πολύ μεγάλο αρχείο με βαλκανικές εφημερίδες, περίπου 25-30 ετών, οι περισσότερες από αυτές μεταφρασμένες στα ελληνικά.

Περιλαμβάνει ακόμη ένα πολύ μεγάλο αρχείο που αφορά τις δημοσιευμένες θέσεις, κείμενα του ΟΗΕ, της ΕΕ, του ΝΑΤΟ που αφορούσαν στο ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων. Επίσημα κείμενα 30 ετών, δημόσια και της Ελλάδας και της γειτονικής χώρας.

Υπάρχει επίσης ένα ολόκληρο αρχείο του ΟΗΕ, της τριετίας 1991-93 κατά τη διάρκεια της οποίας είχαμε τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την ανεξαρτητοποίηση των πρώην γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών, καθώς και ένα ένα μεγάλο κομμάτι που αφορά στο Κόσοβο.

Ειδικά για τα Σκόπια υπάρχει μία πλήρης καταγραφή τετραετίας του ημερήσιου και περιοδικού Τύπου της γειτονικής χώρας από το Δεκέμβριο του 1995 μέχρι το 1999 οπότε ο κ. Μαλλιάς έφυγε από τα Σκόπια και πήγε στην Αλβανία.

«Νομίζω ότι είναι πολύ χρήσιμα για τον μελλοντικό ερευνητή», σημειώνει και προσθέτει ότι χάρισε το αρχείο προς τιμήν του κορυφαίου βαλκανιολόγου Βαγγέλη Κωφού, ο οποίος ήταν και συνιδρυτής του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. «Έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στο Μουσείο, ξέρω τους ιδρυτές, τους πρωτεργάτες, ξέρω την υψηλή επιστημονική κατάρτιση και την αφοσίωση του σημερινού του στελεχιακού δυναμικού», τονίζει ο κ. Μαλλιάς κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στη Σταυρούλα Μαυρογένη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης του ΙΜΜΑ και τη Φανή Τσατσάια, διευθύντρια του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.