Πριν από 60 χρόνια ακριβώς άρχιζε η δίκη του Μαξ Μέρτεν, συμβούλου της γερμανικής διοίκησης Θεσσαλονίκης που συνεργάστηκε για την εξόντωση των Εβραίων της πόλης με την ειδική μονάδα των SD που είχε στείλει για τον σκοπό αυτό ο Αντολφ Αϊχμαν.

Την ίδια στιγμή, δημοσιευόταν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο νόμος 3033/1959 με τον οποίο αναστελλόταν η ποινική δίωξη των ναζί εγκληματιών πολέμου. Εναν μήνα αργότερα, στις 5 Μαρτίου του 1959, ο Μαξ Μέρτεν κρίθηκε ένοχος για 13 (από τις 20) κατηγορίες που του είχαν απαγγελθεί. Το δικαστήριο τον απήλλαξε μεν από την κατηγορία της άμεσης συνέργειας στις δολοφονίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, αλλά τον έκρινε ένοχο για τον περιορισμό των Εβραίων στο γκέτο, για δημεύσεις περιουσιών, για συνέργεια στην επίταξη του εβραϊκού πληθυσμού στα καταναγκαστικά έργα, τη μεταφορά του εβραϊκού πληθυσμού στην Πολωνία αλλά και την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου (που βεβηλώθηκε για μία ακόμα φορά την περασμένη εβδομάδα). Στις 5 Νοεμβρίου του 1959 εκδόθηκε στη Γερμανία για να δικαστεί, κάτι που ουδέποτε συνέβη. Η γερμανική κυβέρνηση ώς τον Απρίλιο του 1961 υποστήριζε ότι ο Μέρτεν δεν μπορούσε να εξεταστεί, όπως είχε δεσμευθεί έναντι της Αθήνας, διότι η ελληνική πλευρά δεν είχε παραδώσει τα σχετικά έγγραφα.

Το Δεκέμβριο του 1961 δικαστήριο των Ιεροσολύμων καταδίκασε τον Αντολφ Αϊχμαν σε θάνατο. Ο Μέρτεν είχε καταθέσει στη δίκη αυτή ως μάρτυρας υπεράσπισης του Αϊχμαν. Τον Ιούνιο του 1968 η υπόθεση Μέρτεν έκλεισε στην εισαγγελία του Δυτικού Βερολίνου λόγω έλλειψης στοιχείων αλλά και της παραγραφής.

Ο Μέρτεν δεν είναι μεμονωμένη περίπτωση. Το πρόβλημα δεν το είχαν μόνο τα ελληνικά ή/και τα γερμανικά δικαστήρια. Αλλά ακόμα και το δικαστήριο για τους εγκληματίες πολέμου στη Νυρεμβέργη. Η 7η δίκη της Νυρεμβέργης αφορούσε αξιωματικούς οι οποίοι είχαν δράσει στην Ελλάδα σκοτώνοντας αναίτια αμάχους. Ο διοικητής του ΧΧΙΙ Ορεινού Σώματος στρατηγός Χούμπερτ Λαντς καταδικάστηκε σε 12ετή κάθειρξη όπως και ο ταξίαρχος Βίλχελμ Σπάιντελ. Ο στρατάρχης Βίλχελμ Λιστ σε ισόβια όπως και ο διάδοχός του Βάλτερ Κούντσε, ενώ ο στρατηγός Φραντς Μπέμε αυτοκτόνησε στη φυλακή τον Μάιο του 1947, λίγο μετά την ανακοίνωση των ποινών. Τις οποίες ποινές ένας από τους δικαστές, ο Αμερικανός Τέλφορντ Τέιλορ, χαρακτήρισε «υπερβολικά ήπιες».

Ο στρατηγός Χέλμουτ Φέλμι, διοικητής του στρατιωτικού σώματος στη Νότια Ελλάδα που κατηγορήθηκε για αναίτιες εκτελέσεις αμάχων στο Δίστομο, στα Καλάβρυτα και στην Κλεισούρα, υποστήριξε μέσω των συνηγόρων του ότι κατέφυγε στα αντίποινα όταν εξαντλήθηκαν οι δυνατότητές του να περιορίσει αλλιώς την ελληνική αντίσταση. Ο Φέλμι καταδικάστηκε σε 15ετή κάθειρξη αλλά αποφυλακίστηκε με την αμνηστία του 1951 στη Γερμανία.

Σε μια εργασία που δημοσιεύεται τώρα στον συλλογικό τόμο «Ο “μακρύς” ελληνογερμανικός εικοστός αιώνας, οι μαύρες σκιές στην ιστορία των διμερών σχέσεων» (εκδ. Επίκεντρο) σε επιμέλεια των Στρ. Δορδανά και Ν. Παπαναστασίου, ο αναπληρωτής καθηγητής του διεθνούς δικαίου κ. Νίκος Ζάικος αναφέρει στην εργασία του –σε μια ποινική αποτίμηση των εθνικοσοσιαλιστικών αδικημάτων στην Ελλάδα– ότι αν και η απόφαση της Νυρεμβέργης στην 7η δίκη δικαιολογεί τις εκτελέσεις αμάχων, «τουλάχιστον ξεκαθαρίζει ότι η γερμανική πρακτική στην Ελλάδα υπερέβη κάθε όριο και αντέβαινε το διεθνές δίκαιο».

Πιο κοντά στο τέλος του πολέμου τα ελληνικά δικαστήρια δίκασαν και καταδίκασαν σε θάνατο τους πτέραρχο Μπρούνο Μπρούερ, τον στρατηγό Φρίντριχ Βίλχελμ Μίλερ (για εγκλήματα στην Κρήτη) και τον υπολοχαγό Φριτς Σούμπερτ για κατά συρροήν δολοφονίες στην Κρήτη και στη Μακεδονία. «Ηταν τρεις καταδίκες λόγω συγκυριών» είπε ο κ. Νίκος Ζάικος στην «Καθημερινή». Ως το 1949 καταγράφονται 17 δίκες για εθνικοσοσιαλιστικά εγκλήματα στην Ελλάδα. «Το 1951 μόνο τρεις Γερμανοί βρίσκονταν στις ελληνικές φυλακές. Το 1954 η Ελλάδα στέλνει 167 δικογραφίες στη Γερμανία εναντίον 641 Γερμανών, αλλά η Βόννη δεν έκανε το παραμικρό για να αρχίσει έρευνες εναντίον τους».

Μετά την υπόθεση Μέρτεν ένα δικαστήριο του Δυτικού Βερολίνου καταδικάζει τον Ρίχαρντ Εντουραντ Χαρ σε εξαετή φυλάκιση για τη συμμετοχή στη διοικητική οργάνωση της εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων και το 1971 ένα αντίστοιχο δικαστήριο καταδίκασε στη Φρανκφούρτη τον διπλωμάτη Φριτς Γκέπχαρντ φον Χαν σε φυλάκιση οκτώ ετών για τη συμμετοχή του στην οργάνωση των εκτοπίσεων των Εβραίων της Θράκης. Συνολικά από τις 239 προανακριτικές δικογραφίες μόνο μία ήσσονος σημασίας έφτασε στο δικαστήριο και ο κατηγορούμενος αθωώθηκε.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα δικαστήρια της κομμουνιστικής Λ.Δ. της Γερμανίας από το 1949 ώς το 1960 καταδίκασαν τρεις Γερμανούς στρατιωτικούς για εκτελέσεις αμάχων. Σε δύο περιπτώσεις οι καταδίκες αφορούσαν εκτελέσεις Γερμανών στρατιωτών που είτε συνέβαλαν στο να πέφτει το ηθικό του γερμανικού στρατού είτε είχαν προσχωρήσει στην ελληνική αντίσταση.